„Po stokroć lekkomyślnym byłby naród,
nie chcący znać odwiecznego ojców swoich dziedzictwa,
nie szukający poznania sił swoich i środków,
budujący swe gmachy na piasku”
Kazimierz Kulwieć
Zaczerpnięte z artykułu „Zapowiedź na rok 1910”
opublikowanego w Roczniku Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 3:1909, str.5-7.
Współczesny człowiek ma dużą motywacje do podróżowania i odwiedzania nowych miejsc. Można zatem powiedzieć, że istnieje znaczące zapotrzebowanie na turystykę. Podróżowanie staje się silną potrzebą człowieka, którą coraz częściej, ze względu na finansowe i techniczne możliwości, ma on szansę zaspokoić. Część ludzi, podróżując, wybiera odpoczynek bierny, a część (wydaje się, że coraz częściej) – odpoczynek czynny, powiązany ze zwiedzaniem interesujących miejsc, a także z pewną formą własnego rozwoju, nowego doświadczenia.
„Człowiekowi potrzebne jest piękno krajobrazu” – stwierdził Jan Paweł II – i dlatego ludzie szukają odpoczynku, pragną odnaleźć siebie w obcowaniu z przyrodą, usiłują odzyskać siły w marszu, we wspinaczce, chcą poznać ciekawe zakątki i obiekty. Najlepszą drogą wiodącą do realizacji tego celu jest turystyka.
Słowo turystyka pochodzi od francuskiego pojęcia tour, które oznacza wycieczkę, podróż kończącą się powrotem do miejsca skąd nastąpił wyjazd. W XVII wieku mianem tourist określano uczestników podróży po kontynencie europejskim (tzw. grand tour) podejmowanych przez arystokratyczną młodzież angielską, która po ukończeniu szkoły średniej wyjeżdżała m.in. do Francji i Włoch w celu kontynuacji nauki.
Definicję turystyki autorstwa Luciana Turosa, który uważa, że turystyka to „świadome, dobrowolne, indywidualne lub grupowe, pozaprofesjonalne, dokonywane w ramach wolnego czasu, organizowane lub spontaniczne, podróżowanie, mające na celu zaspokojenie zainteresowań poznawczych i uzyskanie doświadczeń oraz przeżyć (estetycznych, rekreacyjnych, intelektualnych), których źródłem są regiony, obiekty i środowiska ludzkie.
Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) definiuje turystykę jako ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywność zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości. Definicja ta została przyjęta do celów statystycznych stąd m.in. ograniczenie czasu do roku itp.
Według L. Turosa turystykę edukacyjną można określić jako „świadomie zaplanowane i zorganizowane zwiedzanie tych zabytków kultury i architektury, których poznanie umożliwia głębsze zrozumienie historii, mentalności mieszkańców zwiedzanych regionów, kraju ojczystego lub obcych krajów i ich dorobku kulturowego”. W innym miejscu L. Turos definiuje turystykę edukacyjną jako „formę uczestnictwa w wycieczkach krajowych lub zagranicznych, która umożliwia zdobycie wiedzy o zabytkach kultury i architektury i porównania jej z posiadaną wiedzą teoretyczną, uzyskaną w procesie kształcenia w szkole i w uczelni wyższej”.
Podręczniki z zakresu turystyki wymieniają następujące rodzaje współczesnej turystyki: turystykę krajoznawczą, kwalifikowaną, zdrowotną, motywacyjną, biznesową, kongresową, morską, etniczną, polonijną, socjalną, alternatywną, religijno-pielgrzymkową, kulturalną, lokalną, wiejską, weekendową i agroturystykę.
Zgodnie z klasyfikacją NACE Rev. 2 turystyka obejmuje następujące obszary działalności: zakwaterowanie; działalność usługową związaną z wyżywieniem; działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostałą działalność usługową w zakresie rezerwacji i działalności z nią związanych; działalność twórczą związana z kulturą i rozrywką; działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostałą działalność związaną z kulturą; działalność sportową, rozrywkową i rekreacyjną.
Turystyka jest zjawiskiem złożonym i wielopłaszczyznowym, które odnosi się do wielu aspektów życia człowieka. Dzięki turystyce człowiek regeneruje siły fizyczne i psychiczne, poznaje świat oraz kształtuje swoją osobowość. Turystyka stanowi także formę działalności gospodarczej, w ramach której wykształciły się różnego rodzaju usługi turystyczne oferowane podróżnym, spośród których największe znaczenie mają: usługi noclegowe, usługi gastronomiczne oraz usługi transportowe.
Ze względu na swoją złożoność turystyka jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych: geografii (geografia turyzmu), psychologii, socjologii, pedagogiki, ekonomii (ekonomika turystyki), marketingu (marketing turystyczny), antropologii, historii, prawa, architektury (architektura krajobrazu), urbanistyki i ochrony.