Chęć wędrowania i poznawania rodzinnej ziemi, krajów i świata tkwi w każdym człowieku od zarania dziejów ludzkości. Zrodziła ona pojecie krajoznawstwa i turystyki, jako dwóch nierozłącznych zjawisk – fascynację poznawania i badania połączonych z bezinteresownym przemieszczaniem się początkowo tysięcy, a obecnie milionów osób.
Nie jest dziełem przypadku, że idea wędrowania i poznawania kraju i świata związana została ze społecznością nauczycieli, którzy wędrówki turystyczne wykorzystują w celach wychowania i edukacji dzieci i młodzieży. Upowszechniana przez nauczycieli turystyka stanowi przekonujący środek poznawania rzeczywistości kraju ojczystego z jego chlubną przeszłością i teraźniejszością, z pięknem przyrody, kulturą i życiem. Tym motywom w latach niewoli, a później odradzającej się państwowości polskiej towarzyszyła myśl budzenia się patriotycznych uczuć kochania ojczystego kraju i przywiązania do ziemi rodzinnej.
Doceniała wielkie możliwości turystyki Komisja Edukacji Narodowej, zachęcając do stosowania wędrówek turystycznych w wychowaniu młodego człowieka. Rozwinęli tę ideę w swoim działaniu i pracach m.in. Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz, Tadeusz Czacki.
W latach niewoli szczególnym patriotyzmem rozbrzmiewają strofy Wincentego Pola „Pieśni o ziemi naszej”, kierowane do młodzieży:
„A czy znasz ty bracie młody
Twoje ziemie, twoje wody…
Twe kurhany i mogiły,
I twe dzieje co się śćmiły?..”
Lata następne pozostawiły spuściznę Oskara Kolberga, Stanisława Witkiewicza, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Mariusza Zaruskiego, Jana Kasprowicza i Mieczysława Orłowicza. Ziszczenie się idei tych światłych prekursorów polskiego krajoznawstwa i turystyki legło u podstaw zorganizowanej turystyki. Szczególnie w takich organizacjach jak PTT, PTK, czy w harcerstwie. W okresie przed I wojną światową i w 20-leciu międzywojennym tworzą się warunki do wycieczkowania i poznawania kraju. Wycieczka staje się formą pracy dydaktycznej, znajdując miejsce w programach nauczania i wychowywania szkół różnych typów i szczebli organizacyjnych. Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy staje się składnikiem systemu edukacji narodowej, a schroniska młodzieżowe – podstawową bazą jego rozwoju.
Idea utworzenia sieci schronisk w Polsce, wynikająca z potrzeb szkolnego programu turystyczno-krajoznawczego, zrodziła się natychmiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Myśl ta została podjęta przez nauczycieli Ziemi Krakowskiej młodzieżowego domu wycieczkowego, który otwiera swoje podwoje w 1931 r. „na Oleandrach”, z 218 łóżkami. Wcześniej, bo w 1926r. inicjatywę władz krakowskich podjęło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, szeroko popularyzując akcję organizowania tzw. „punktu oparcia” dla wycieczek szkolnych i obozów wędrownych. Potrzeba tego ruchu w systemie wychowawczym i organizacyjnym doprowadziła do utworzenia w 1926 r. w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego „Międzydepartamentowej Komisji do Spraw Turystyczno-Krajoznawczych” oraz Fundusz Schronisk Młodzieżowych. Komisja podjęła m.in.: budowę Młodzieżowego Domu Wycieczkowego „na Oleandrach” w Krakowie; budowę domów wakacyjnych i wycieczkowych oraz organizację schronisk młodzieżowych w szkołach na najważniejszych szlakach turystycznych kraju.
Z 1926 rokiem źródła historyczne łączą powstanie Stowarzyszenia Polskich Schronisk Młodzieżowych. W tym czasie uruchomiono schroniska młodzieżowe m.in. w Augustowie, Nowej Słupi, Kaliszu, Morgownikach i Sromowcach Niżnych. Równocześnie podjęto organizację schronisk młodzieżowych na okres ferii letnich ł zimowych. Zapoczątkowana w 1926 r. umożliwiła uruchomienie do końca 1931 r. 145 noclegowych obiektów stałych i sezonowych, 3488 łóżkami. W 1939r. mieliśmy już 212 schronisk młodzieżowych z ok.6000 łóżek.
Warto podkreślić, że pod względem liczby schronisk młodzieżowych Polska zajmuje czwarte miejsce w świecie, po RFN-586, Japonii-333, Szwecji-316, a przed Anglią i Walią-228, Francją-166, USA-132 schroniska młodzieżowe. Schroniska młodzieżowe działają w 77 państwach świata. W działalności PTSM na uwagę zasługuje stan organizacyjny Towarzystwa. Poza przynależnością do PTSM na zasadach indywidualnych należy odnotować tworzenie kół PTSM głownie w szkołach, internatach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych. W 2004r. Towarzystwo zrzeszało 73100 członków oraz prowadziło 957 kół PTSM. Polska zajmuje piąte miejsce za Niemcami-l033973 członków, Szwecja-329040, Anglią i Walią-290679, Francją-159387 a przed innymi państwami.