Zakochaj się w Ziemi Łódzkiej

Podróżując, odkrywasz inne miejsca i krajobrazy, nowe kolory, odmienne formy i sposoby postrzegania i przeżywania natury.  Sprawia to, że wyżej cenisz  wszystko, co Cię otacza, i głębiej sobie uświadamiasz, że należy to chronić.

Zapraszamy  Cię do podróżowania  i zwiedzania  województwa łódzkiego! Naprawdę warto!

Mocne strony województwa łódzkiego wynikają głównie z jego walorów kulturowych oraz przyrodniczych, które mogą stanowić główny motyw  zachęcający Cię do przyjazdu.

Województwo  Łódzkie położone w centralnej części kraju w bezpośrednim sąsiedztwie największych aglomeracji miejskich i przemysłowych(Warszawa, aglomeracja Śląska). Na terenie  regionu znajduje się geograficzny środek Polski.

Przebiegają  przez teren województwa ważne szlaki komunikacyjne zarówno drogowe(docelowo skrzyżowanie dwóch autostrad A-1i A-2) jak i kolejowe (Moskwa – Warszawa –Berlin. Śląsk – porty, Śląsk – Warszawa, Wrocław – Warszawa).

Bogate walory kulturowe (miejsca, obiekty i imprezy), w szczególności dziedzictwo poprzemysłowe, cenne założenia przestrzenne historycznych miast; liczne kościoły i ważne miejsca kultu religijnego (w tym związane z św. Faustyną); kurhany; kompleksy pałacowo parkowe o dużej wartości historycznej(Nieborów, Arkadia)) i zamki; miejsca związane z wielkimi postaciami przeszłości(Konopnicka, Reymont), miejsca pamięci narodowej – miejsca bitew, dziedzictwo kulturowe po I i II wojnie światowej (kolej wąskotorowa, schrony, miejsca bitew),nekropolie, duża liczba muzeów, a także bogata kultura ludowa i zachowane tradycje ludowe (w tym obszar Łowicza, Opoczna),tradycje filmowe Łodzi.

Unikatowe w skali kraju i Europy zabytki kultury: Opactwo Cystersów w Sulejowie,   Archikolegiata w Tumie.

Bogactwo i różnorodność imprez kulturowych -wiele z nich ma charakter cykliczny od wielu lat.

Bogactwo i zróżnicowanie zasobów środowiska przyrodniczego oraz rozwinięty system obszarów chronionych (formy ochrony przyrody, rzadkie gatunki roślin i zwierząt, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe).

Unikatowe miejsca cenne przyrodniczo (np. Dolina Bzury, Dolina Pilicy). Atrakcyjne przyrodniczo i turystycznie zbiorniki retencyjne, wody termalne. Obszar ekologicznie czysty, bez zanieczyszczeń przemysłowych.

Doskonałe warunki, wynikające głównie z walorów przyrodniczych, do uprawiania turystyki aktywnej i specjalistycznej: w tym uprawiania turystyki wodnej, kajakowej, infrastruktura do uprawiania turystyki jeździeckiej, narciarstwa biegowego, liczne szlaki turystyczne, sto dobrze rozwinięta i różnorodna infrastruktura o charakterze sportowym i rekreacyjnym, w tym Centralnym Województwo łódzkie zajmuje obszar 18 219 km2 i znajduje się w geometrycznym centrum Polski.

Stanowi łącznie 5,84% powierzchni kraju. Łódzkie graniczy z 6 województwami: mazowieckim, świętokrzyskim, śląskim, opolskim, wielkopolskim oraz kujawsko-pomorskim, natomiast jako jedno z pięciu województw w Polsce nie ma dostępu do granicy zewnętrznej Polski.

W skład województwa wchodzą 24 powiaty (3 grodzkie i 21 ziemskich) obejmujące łącznie 177 gmin (18 miejskich, 24 miejsko-gminnych i 135 wiejskich). Obszar województwa łódzkiego leży na pograniczu regionów historycznie ukształtowanych: Mazowsza, Małopolski i Wielkopolski. Teren ten stanowi również obszar przejściowy w sferze geograficznej, geologicznej, klimatycznej i przyrodniczej. Województwo jest, zatem obszarem niespójnym zarówno kulturowo jak i środowiskowo.

W listopadzie 2006 roku liczba mieszkańców w woj. łódzkim przekraczała 2,5 mln osób, co stawia je na 6 miejscu wśród najliczniejszych regionów Polski. Liczba mieszkańców na 1 km2 (144 osoby) lokuje woj. powyżej średniej krajowej (121 osób).Stolicą regionu jest Łódź, trzecie pod względem liczby mieszkańców miasto w Polsce. Wcześniej silny ośrodek przemysłowy, dziś Łódź staje się ważnym ośrodkiem kulturalnym. Miasto ubiega się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Walory przyrodnicze województwa łódzkiego i ich znaczenie w rozwoju oferty turystycznej

Walory naturalne, Rzeźba terenu

Ukształtowanie powierzchni terenu województwa łódzkiego jest bardzo urozmaicone. Krajobraz charakteryzuje się przenikaniem terenów nizinnych (występujących na północy regionu) z terenami o dużych wysokościach i silnych spadkach oraz obszarami wyżynnymi na południu. Urozmaicenie krajobrazu wzmacniają szerokie i głębokie doliny rzek, uważane za tereny najbardziej atrakcyjne pod względem turystycznym. Przykładem wyrazistego krajobrazu Regionu jest strefa krawędziowa Wzniesień Łódzkich.

Tak duże urozmaicenie rzeźby terenu jest wynikiem działalności lądolodu, głównie zlodowacenia środkowopolskiego, które nastąpiło w erze kenozoicznej. Budowa geologiczna obszaru była również kształtowana w mezozoiku w okresie jury i kredy. Działalność człowieka pozostawiła swoje kolejne piętno na krajobrazie województwa, czego najlepszym dowodem jest istnienie obok siebie jednej z największych kopalni odkrywkowych w Bełchatowie i największego wzniesienia Nizin Środkowoeuropejskich – sztucznej Góry Kamieńsk (funkcjonuje tutaj Ośrodek Sportu i Rekreacji, bardzo popularny wśród narciarzy – wyciągi i stoki narciarskie, rowerzystów –ścieżki rowerowe, park rozrywki).

Surowce naturalne

Na terenie województwa łódzkiego występują różnego rodzaju surowce naturalne, m.in. węgiel brunatny (kopalnia „Bełchatów”), kredowe piaski formierskie i szklarskie, wapienie i piaskowce. Województwo jednak już teraz myśli o wykorzystaniu tych złóż na cele turystyczne. Nawiązana została współpraca z austriackim regionem Styrii, który ma ogromne doświadczenie w zakresie rozwijania kompleksów termalnych. Powołano również Związek Międzygminny „Termy Łódzkie” (gminy Radomsko, Skierniewice, Uniejów i Poddębice). Na bazie zasobów wód geotermalnych już obecnie powstaje w Uniejowie kompleks wodno-sportowy.

Warunki klimatyczne

Polska położona jest w centrum Europy, co powoduje, iż klimat jest umiarkowany, ciepły przejściowy, między morskim a kontynentalnym. Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą 7,0-8,50C, a średnia roczna suma opadów to ok. 600 mm. Na obszarze województwa łódzkiego występują dwa obszary klimatyczne (północny leżący na północ od Wzniesień Łódzkich i środkowo-południowy), które różni suma opadów, wyższa o ok. 100 mm w części środkowo-południowej, równa średniej dla Polski. Jeżeli chodzi o temperatury średnioroczne, od wielu lat wahają się one w granicach 7,6-8,00C. W ciągu roku w województwie notuje się przeciętnie 140 dni pochmurnych i 35-40 pogodnych. Pokrywa śnieżna zalega tutaj 50-70 dni, przy czym najkrócej w okolicy Sieradza, a najdłuższej – Wielunia i Tomaszowa. Liczba dni okresu wegetacyjnego (wynosząca 210) jest nieco wyższa od przeciętnej dla Polski (200 dni), co sprzyja rozwojowi rolnictwa. Mimo wszystko jednak warunki klimatyczne nie są najważniejszym czynnikiem wpływającym na kierunki rozwoju turystyki, aczkolwiek do pewnego stopnia kształtują kreowaną ofertę turystyczną województwa.

 Wody powierzchniowe

Region jest bardzo ubogi  w wody powierzchniowe, zarówno płynące, jak i stojące, co jest wynikiem jego wododziałowego położenia. Z południa na północ przez środkową część województwa przebiega dział wodny  I rzędu, rozgraniczający dorzecza dwóch najważniejszych polskich rzek – Wisły i Odry. Stanowi on strefę źródłową dla wielu małych rzek i cieków, spływających do położonych peryferyjnie 3 największych rzek województwa: Warty (215 km w granicach województwa), Pilicy (170 km w granicach województwa) i Bzury (110 km w granicach województwa). Pod względem ilości wód płynących województwo łódzkie zajmuje  aż 15 miejsce w kraju, w przypadku wód stojących – 11 miejsce. Nalepy w tym miejscu zauważyć, są w regionie praktycznie nie ma zbiorników naturalnych (jezior, stawów, itp.). Istnieje kilkanaście sztucznych zbiorników retencyjnych, z których największe to: Zbiornik Jeziorsko na Warcie i Zbiornik Sulejowski na Pilicy, a także: Cieszanowice na Luciąży, Miedzna na Węglance,  Słok i Wawrzkowizna na Widawce, Zadębie na Skierniewce, Bugaj na Wierzejce , Rydwan i Okręt na Bobrówce. Wykorzystywane są one również w celach rekreacyjno-turystycznych. W województwie występują również duże kompleksy stawów rybnych, do największych należy Okręt-Rydwan w dolinie Bobrówki.

Lasy

Województwo łódzkie, charakteryzuje się najmniejszą w kraju lesistością – wskaźnik ten, na poziomie niewiele ponad 20%, plasuje region na 16 miejscu w Polsce. Najwięcej lasów znajduje się w południowej i wschodniej części województwa, północ natomiast, gdzie występują lepsze gleby, jest praktycznie pozbawiona lasów. Pierwotnie region porastały bory sosnowe i mieszane, grądy, olsy, bory modrzewiowe, jodłowe i jodłowo bukowe.

Obecnie w 85% w województwie występują lasy iglaste, głównie sosnowe.

Największe kompleksy leśne to Puszcza Pilicka, znajdująca się w środkowym biegu Pilicy oraz Puszcza Bolimowska, która zachowała się w okolicach środkowego biegu Rawki. Obecna Puszcza Bolimowska to pozostałość dawnego ogromnego lasu, który był ulubionym miejscem polowań polskich królów. Wśród kompleksów leśnych regionu, znajduje się także jeden z największych w Polsce lasów miejskich – Las Łagiewnicki (obszar miasta Łodzi).

Formy ochrony przyrody

Na terenie województwa łódzkiego występują wszystkie określone polskim prawem formy ochrony przyrody. Obszary uznane za tereny o wyjątkowych walorach przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych, estetycznych itd. zajmują 16,4% powierzchni całego województwa. Nie ma wśród nich parków narodowych, aczkolwiek w łódzkim znajduje się enklawa Kampinoskiego Parku Narodowego w postaci Ośrodka Hodowli żubrów w Smardzewicach (Książ).

Na terenie województwa łódzkiego znajduje się 89 rezerwatów przyrody. Zajmują one 0,4% jego powierzchni. Lista rezerwatów wygląda następująco: Babsk, Białaczów, Błogie, Błonie, Bukowiec, Ciosny, Czarna Rózga, Czarny Ług, Dąbrowa Grotnicka, Dąbrowa Świetlista, Dąbrowa w Niżankowicach, Dębowiec, Dęby w Meszczach, Diabla Góra, Długosz Królewski w Węglowicach, Doliska, Gać Spalska, Gaik, Gałków, Góra Chełmno, Górki, Grabica, Grądy nad Lindą, Grądy nad Moszczenicą, Hołda, Jabłecznik, Jaksonek, Jamno, Jasień, Jawora, Jaźwiny, Jeleń, Jeziorsko, Jodły Łaskie, Jodły Oleśnickie, Jodły Sieleckie, Kobiele Wielkie, Konewka, Kopanicha, Korzeń, Kruszewiec, Kwaśna Buczyna, Las Jabłoniowy, Las Łagiewnicki, Lasek Kurowski, Lubiaszów, Łaznów, Łuszczanowice, Małecz, Meszcze, Mianów, Mokry Las, Murowaniec, Molenda, Napoleonów, Niebieskie Źródła, Nowa Wieś, Ostrowy, Ostrowy- Bażantarnia, Parowy Janikowskie, Paza, Perna, Piskorzeniec, Polana Siwica, Polesie Konstantynowskie, Popień, Półbogu, Rawka, Ruda-Chlebacz, Ryś, Sługocice, Spała, Starodrzew Lubochniański, Struga Dobieszkowska, Torfowisko Rąbień, Trębaczew, Twarda, Uroczysko Bażantarnia, Węże, Wiączyń, Wielkopole, Winnica, Wojsławice, Wolbórka, Wrząca, Zabrzeźnia, Zimna Woda, Źródła Borówki Żądłowice.

7 parków krajobrazowych, zajmujących 5,5% powierzchni, to kolejne obszary prawnie chronione.

 Są to   Parki Krajobrazowe:

1. Bolimowski (częściowo położony w województwie mazowieckim)
2. Przedborski
3. Załęczański4. Międzyrzecza Warty i Widawki
4. Sulejowski
5. Wzniesień Łódzkich
6. Spalski.

Ponadto w województwie jest 15 obszarów chronionego krajobrazu (10% powierzchni województwa), ponad 2500 pomników przyrody (w zdecydowanej większości ożywionej – drzewa, aleje i grupy drzew), 3 stanowiska dokumentacyjne, ok. 750 użytków ekologicznych i 30 zespołów przyrodniczo krajobrazowych.

Ważną formą ochrony przyrody, występującą na terenie województwa łódzkiego, są międzynarodowe systemy ekologiczne: ECONET, CORIN i Natura 2000.

Sieć ECONET, która powstała w ramach Europejskiego Programu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, obejmuje w województwie łódzkim:

1. Korytarz ekologiczny o randze krajowej – doliny rzek: Pilicy, Rawki, Bzury, Neru, Warty i Prosny.
2. Obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym – obszar Doliny Środkowej Warty ze zbiornikiemJeziorsko oraz obszar Puszczy Pilickiej.
3. Obszar węzłowy o znaczeniu krajowym – obszar Puszczy Bolimowskiej, obszar Wyżynny Wieluńskiej, obszar Przedborski, obszar Pojezierza Gostyńskiego. CORINE to obszary, na których występują pewne wytypowane przez ekspertów gatunki zwierząt i roślin o wyjątkowych walorach i bogactwie różnych typów siedlisk, o znaczeniu międzynarodowym. W województwie łódzkim jest ich 39.

Sieć Natura 2000 obejmuje natomiast w województwie 3 obszary specjalnej ochrony ptaków (Pradolina Warszawsko-Berlińska, Dolina Pilicy i Dolina Środkowej Warty) oraz 8 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (Lasy Spalskie, łąka w Bęczkowicach, Niebieskie Źródła, Pradolina Bzury-Neru, Załęczański Łuk Warty, Ostoja Przedborska, Dąbrowa Świetlista w Pernie i Dąbrowa Grotnicka.

Edukacja ekologiczna

Niewątpliwie ciekawe i zróżnicowane środowisko przyrodnicze województwa łódzkiego stało się podstawą do tworzenia różnych elementów zagospodarowania, służących edukacji ekologicznej. Są wśród nich domy pamięci, leśne osady, leśne parki, punkty edukacyjne oraz ścieżki edukacyjne.

Do najciekawszych zaliczyć można:

Leśne Kompleksy Promocyjne: Lasy Spalsko-Rogowskie oraz Lasy Gostynińsko-Włocławskie (niewielki fragment znajdujący się na terenie województwa łódzkiego)

Dom Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy im. Adama Loreta w Spale – 3 sale wystawowe z ekspozycjami dotyczącymi martyrologii leśników i drzewiarzy polskich w czasie II wojny światowej, 1 salę TV, sprzęt video. Dom Pamięci można zwiedzać indywidualnie lub grupowo  z przewodnikiem. Leśne Osady: Koło – Ośrodek Rehabilitacji Zwierząt; na terenie osady znajduje się izba edukacyjna wraz z eksponatami; dodatkową atrakcją dla zwiedzających jest uruchamianie Punktu Alarmowo- Dyspozycyjnego w czasie trwania akcji przeciwpożarowych.

Leśne parki: Leśny Park Dendrologiczny w Będzelinie wraz ze Szkolnym Punktem Edukacyjnym przy Szkole Podstawowej w Będzelinie, który składa się z 3 tablic poglądowych. Dodatkowo znajdują się tam urządzenia wykonane z drewna, służące do zabawy i edukacji dla dzieci i młodzieży.

Punkty Ośrodek Edukacji Ekologicznej

• „W Lesie Łagiewnickim”, jednostka samorządowa m. Łódź
• Leśna Izba Edukacyjna Nadleśnictwa Bełchatów
• Leśny Punkt Edukacyjny Nadleśnictwa Kutno
• Punkt edukacyjny Nadleśnictwa Radziwiłłów
• Punkt edukacyjny Nadleśnictwa Skierniewice
• Izba edukacyjna Nadleśnictwa Smardzewice
• Punkt edukacyjny Nadleśnictwa Spała
• Punkt edukacyjny Nadleśnictwa Złoczew

Nadleśnictwo Brzeziny: Leśna Izba Edukacyjna, Punkt Edukacji Przyrodniczo-Leśnej Kapliczka św. Franciszka, Punkt Edukacyjny Gałków, Punkt Edukacyjny w Leśnictwie Tubądzin

Leśna Izba Edukacyjna w Leśniczówce w Sokolnikach.

Leśna Izba Edukacyjna – Nadleśnictwo Przedbórz i Przedborski Park Krajobrazowy.

Punkty i izby edukacyjne organizują lekcje edukacji ekologicznej, posiadają sale wystawowe, w których znajdują się ekspozycje związane z florą i fauną województwa łódzkiego. Ich oferta skierowana jest przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkolnej.

Arboretum w Rogowie – placówka badawczo-dydaktyczna prowadząca badania w zakresie dendrologii i botaniki leśnej. Zgromadzono tu ponad 2000 gatunków i odmian roślin, głównie drzew ze strefy umiarkowanej wszystkich części świata, w tym dużą kolekcję klonów, drzew iglastych i różaneczników. Mieści się tu również alpinarium z bogatą kolekcją roślinności naskalnej.

Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie – Leśny Zakład Doświadczalny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego z siedzibą Warszawie – placówka muzealna posiadająca bogatą kolekcję zoologiczną, dotyczącą ptaków i ssaków a także zbiory botaniczne, fitopatologiczne i tzw. ksylotekę – zbiory próbek drewna. Działa tutaj Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej.

Przyrodnicze osobliwości

Województwo łódzkie może pochwalić się kilkoma niezwykłymi i unikalnymi walorami naturalnymi. Do tych przyrodniczych osobliwości zaliczyć można źródła i wywierzyska oraz jaskinie i groty. Źródła krasowe, które są wypływami wód podziemnych, krążących w skałach wapiennych, spotkać można w kilku punktach województwa. Charakteryzują są niezwykle czystą wodą, często o wyjątkowej niebieskiej barwie. Należą do nich:

• Granatowe Źródła (znajdują się na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i są jedynymprzykładem pulsujących, terasowych źródeł krasowych na Jurze Polskiej)
• Niebieskie Źródła (został na ich bazie utworzony rezerwat przyrody, znajduje sięw granicach Tomaszowa Mazowieckiego)
• Źródła w Bobrownikach (znajdują się na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego)
• Źródła w Lasowicach (znajdują się na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego),
• Źródło w Inowłodzu
• Źródła Ciosenki (znajdują się w pow. zgierskim, największe i najwydajniejsze źródła w Polsce Śr.).

Jaskinie krasowe występują na Wyżynie Wieluńskiej, w okolicach dwóch wsi – Węże i Draby, leżących w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Najwięcej jaskiń kryje masyw Góry Zelce zbudowany z górno jurajskich skał wapiennych, osadzonych w tym miejscu 130 milionów lat temu, w środowisku morskim. Uławicenie wapieni i sieć skalnych spękań są doskonale widoczne w kamieniołomach, w których niegdyś eksploatowano tę skałę. Można tutaj również zaobserwować kilkunastocentymetrowej głębokości żłobki krasowe, drobne jamy oraz bruzdy krasowe nawiązujące do regularnej sieci spękań i szczelin skalnych,  a przede wszystkim najciekawsze efekty procesów krasowych, jakimi są jaskinie.

Podsumowanie i wnioski

Walory naturalne województwa łódzkiego stanowią ważny element potencjału turystycznego regionu.

Ich przegląd pozwala wyciągnąć następujące najważniejsze, ogólne wnioski:

Istniejące w regionie obszary leśne przyciągające duże grono turystów, np. Puszcza Pilicka, w której znajdują się popularne miejscowości wypoczynkowe: Spała, Inowłódz i Sulejów. Mały stopień zalesienia regionu nie będzie jednak sprzyjał rozwojowi pewnych form turystyki aktywnej na pozostałym obszarze województwa. Zróżnicowanie środowiska naturalnego oraz dbałość o jego ochronę dają podstawy do rozwijania turystyki edukacyjnej dzieci i młodzieży oraz turystyki krajoznawcze

Walory kulturowe województwa łódzkiego i ich znaczenie w rozwoju oferty turystycznej

Charakter i potencjał walorów kulturowych województwa łódzkiego

Województwo łódzkie ze stolicą w Łodzi powstało po I wojnie światowej. Utworzone zostało z historycznych ziem: sieradzkiej i piotrkowskiej, rawskiej, wieluńskiej, opoczyńskiej oraz terenów Księstwa Łowickiego. Powstało jako wynik decyzji administracyjnych i jest niejednorodne pod względem kultury, tradycji, obyczajów, kształtowania przestrzeni. Istniejące na jego obszarze regionalne więzi kształtowały się w ramach ziem historycznych tworzących obecnie na mapie województwa swoiste podregiony.

Różnorodność ziem centralnej Polski znajduje swoje odzwierciedlenie w różnorodności zachowanych obiektów historycznej architektury, budownictwa.

Sytuowanie historyczne współczesnego województwa łódzkiego spowodowało ciekawe połączenie kulturowe i gospodarcze ziem, które składają się na region łódzki. Lokalizacja materialnych zasobów kulturowych regionu charakteryzuje się tym, że najstarsze zachowane obiekty występują na jego obrzeżach, często w dolinach dużych rzek, a najmłodsze, zwłaszcza dziewiętnastowieczne, związane z rozwojem przemysłu, w jego centrum, na obszarach wyżynnych i wododziałowych.

Najstarsze istniejące obiekty obronne w regionie to grodziska, relikty dawnych grodów (zachowane m.in. w Tumie, Żarnowie, Sieradzu). Średniowieczne zamki oglądać można w Oporowie, Uniejowie, Łęczycy, Rawie Mazowieckiej, Opocznie oraz Piotrkowie Trybunalskim (zamek znacznie przebudowany). Ruiny zamków znajdują się m.in. w dolinie rzeki Pilicy: Inowłodzu, Majkowicach, Bąkowej Górze, Przedborzu, a także nad Prosną w Bolesławcu.

Na terenie tym istnieje również wiele siedzib rodów arystokratycznych, rodzin szlacheckich. Najbardziej znane pałace znajdują się w Nieborowie, Walewicach. Pałace biskupie w Wolborzu i Skierniewicach.

Spośród licznych w regionie dworów wymienić można: Tubądzin, Ożarów, Wodzierady, Biskupice, Dębołękę, Gostków, Małyń, Rychłocice, Kołacin, Byszewy, Chojne i inne. Atrakcję turystyczną stanowią również założenia parkowe, bardzo często towarzyszące zabudowaniom pałacowym i dworskim.

O potencjale kulturowym ziem województwa łódzkiego decyduje również to, że od wieków tereny te wspólnie z Polakami zamieszkiwali przedstawiciele różnych narodowości, bogactwem swej kultury przyczyniając się do zróżnicowania obrazu kultury niematerialnej i artystycznej regionu łódzkiego.

Przedstawiciele narodu niemieckiego, żydowskiego, rosyjskiego, czeskiego pozostawili na ziemi łódzkiej świątynie, pałace, zespoły fabryczne, nekropolie. Ich ślady widoczne są również w tradycji – regionalnej kuchni, obrzędach. Te pozostałości zróżnicowania etnicznego na ziemi województwa łódzkiego szczególnie wyraźnie widoczne jest w dużych miastach – ośrodkach regionu łódzkiego: Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Sieradzu, Łowiczu, Łęczycy, Uniejowie, Skierniewicach, Rawie Mazowieckiej, Tomaszowie Mazowieckim, Kutnie.

Niestety wydarzenia historii najnowszej – eksterminacja ludności Żydowskiej w czasie II wojny światowej, opuszczenie Polski przez obywateli niemieckich, spowodowała zmianę charakteru tych tradycyjnie wielokulturowych ziem.

O dawnej obecności np. ludności Żydowskiej na ziemiach województwa świadczą nekropolie w: Łowiczu, Bolimowie, Skierniewicach, Rawie Mazowieckiej, Białej Rawskiej, Piotrkowie Trybunalskim, Łasku, Łodzi, Zduńskiej Woli, Zgierzu. W krajobrazie miast znaleźć można jeszcze pozostałości dawnych synagog w: Piotrkowie, Inowłodzu (jednak niepełniących już swoich dawnych funkcji). Pozostały również, przede wszystkim w Łodzi, pałace, wille fabrykanckie oraz zespoły fabryczno-rezydencjonalne.

Obecność Niemców na terenie województwa wiążę się z XIV i XV-wieczną lokacją miast na prawie niemieckim. Pojawili się wówczas m. in. w: Sieradzu, Wieluniu, Piotrkowie i Zgierzu.

W XVIII i pocz. XIX w. przeprowadzona została kolonizacja wsi fryderycjańskich i holenderskich. Utworzono wówczas wieś: Nowosolna, Ksawerów, Andrespol, Olechów. Kolejną falą przybywali osadnicy do miast przemysłowych – Łodzi, Zgierza, Pabianic, Ozorkowa, Konstantynowa, Aleksandrowa, Zduńskiej Woli, Tomaszowa Mazowieckiego. jako nacja dominująca w strukturze narodowościowej Niemcy pozostawili po sobie świątynie, zespoły fabryczno- rezydencjonalne, nekropolie.

W 1802 r. w Zelowie osiedlili się bracia czescy. Na ziemię sieradzką przybyli uciekając przez prześladowaniami. Kolonię czeską stworzono również na terenie osady bawełniano-lnianej „Łódki” na pocz. XIX w.

Największe skupiska Rosjan, przybyłych na tereny obecnego województwa łódzkiego w XIX w. znajdowały się w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Skierniewicach. Śladami ich obecności do dziś są piękne cerkwie, nekropolie, gmachy użyteczności publicznej, oraz szczególne miejsce wypoczynku – zespół obiektów należących do carów w Spale.

Ślady wielokulturowości obszaru województwa łódzkiego widoczne są we współczesnej jego przestrzeni, coraz częściej stanowią inspirację dla kreowania nowego wizerunku województwa w wymiarze turystycznym. Przykładem takich działań może być organizowany w Łodzi od 2002 r. Festiwal Dialogu Czterech Kultur, który otrzymał w 2004 r. certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej na produkt turystyczny roku. Stał się również inspiracją dla pozostałych miast regionu do podejmowania podobnych inicjatyw. Walory kulturowe regionu to przede wszystkim cenne obiekty dawnej architektury, reprezentujące różnorodne style i formy architektoniczne. Cenne zarówno ze względu na wartość historyczną, jak i artystyczną. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi liczba obiektów i obszarów wymienionych w decyzjach o wpisie do rejestru zabytków wynosi 2107.

Szczególnym wyróżnikiem tych ziem są ślady XIX-wiecznej historii rozwoju okręgu przemysłowego ze stolicą z Łodzi. Łódź największe miasto regionu, wyrosłe z tradycji rzemiosła i produkcji przemysłu włókienniczego, stało się w naturalny sposób centrum kulturalnym województwa. Jest to jedno z młodszych miast (choć jak wiadomo jego korzenie sięgają XV w.),a występujące w mieście obiekty zabytkowe, muzea prezentują przede wszystkim barwną historię i pejzaż architektoniczny związany z wiekiem XIX i XX. Na obszarze województwa znajdują się miasta i osady, które poszczycić się mogą dużo starszym rodowodem. Ich bogata historia miała decydujący wpływ na powstanie odrębnych kultur związanych z dziejami: ziemi łęczyckiej, ziemi sieradzkiej i piotrkowskiej, wieluńskiej, opoczyńskiej, rawskiej oraz Księstwa Łowickiego. Wczesnośredniowieczna metryka kilku miast województwa – stolic poszczególnych ziem historycznych, znajduje swoje odzwierciedlenie w historycznej zabudowie. Wyróżnić można duże grupy zabytków, o ponadlokalnym znaczeniu, reprezentujących każdy ze stylów architektonicznych.

Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego ziemi sieradzkiej, wieluńskiej i piotrkowskiej są obiekty sakralne począwszy od tych o proweniencji średniowiecznej – romańskie i gotyckie, poprzez obiekty barokowe, klasycystyczne. Jest wśród nich szczególnie liczna grupa kościołów drewnianych, wśród których również znajdują się obiekty zaliczane do reprezentantów stylu późnogotyckiego.

Ziemia łęczycka ze swoją stolicą to tradycyjnie ważny ośrodek państwa Polan – korzenie jej sięgają XII w.

Od XIII w. Księstwo Łęczyckie, później województwo, rozwijało się jako ważny, centralnie położony w kraju, ośrodek spotkań możnowładców. Wyróżnikiem terenów są liczne siedziby szlacheckie powstałe na żyznych ziemiach powiatów kutnowskiego, krośniewickiego. Historia ziemi opoczyńskiej i jej stolicy to czasy XIV w. Wówczas Opoczno otrzymało prawa miejskie i zostało stolicą powiatu. Szczególnym wyróżnikiem tych ziem są pozostałości sztuki ludowej. Najlepiej zachowały się one w północnej części Opoczyńskiego, zwłaszcza we wsiach należących do dawnych dóbr królewskich i kościelnych.

Szczególne miejsce wśród obszarów wchodzących w skład województwa łódzkiego zajmuje ziemia dawnego Księstwa Łowickiego. Począwszy od XII w. były to tereny należące do dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Po rozbiorach również posiadały odrębną administrację, bowiem w darze od Napoleona otrzymał je gubernator Księstwa Warszawskiego. Po 1820 r. car Aleksander I nadał je swojemu bratu – Wielkiemu Księciu Konstantemu. Dobra łowickie stanowiły osobne księstwo. Za sprawą reformy uwłaszczeniowej na ziemi tej wykształciły się korzystniejsze warunki dla rozwoju. O szczególnym ich charakterze mówić należy w kontekście licznych dworów szlacheckich, ale także założenia szczególnie cennego dla dziedzictwa kulturowego województwa – Łowicza.

Podsumowując, potencjał turystyczny regionu jest niebagatelny. Niewątpliwym walorem są najstarsze obiekty architektury, które same w sobie stanowią atrakcję turystyczną. Wśród obiektów reprezentujących poszczególne style architektoniczne, znajduje się, obok założeń klasztornych i kościołów, zamków i ruin zamków, stosunkowo duża liczba dworów, pałaców. Te najczęściej położone są w pięknym otoczeniu parków, co podnosi atrakcyjność tych miejsc.

Na szczególną uwagę zasługuje także pokaźna liczba (ok. 100) drewnianych kościołów. Są wśród nich szczególnie cenne obiekty, pochodzące z XVI w.

Innym wyróżnikiem województwa są zespoły rezydencjonalno-fabryczno-mieszkaniowe licznie reprezentowane na terenie Łodzi i pobliskich miejscowości należących do rozwijającego się w XIX wieku okręgu przemysłu włókienniczego (Pabianic, Ozorkowa, Zgierza).

Ciekawa i atrakcyjna turystycznie w Łódzkiem jest różnorodność stylów architektonicznych reprezentowanych przez budynki fabryczne Łodzi i w pozostałych miastach regionu, a także budynki przemysłu wiejskiego, takich jak np. gorzelnie.

Pejzaż architektoniczny województwa łódzkiego – zestawienie przykładów

Styl architektoniczny: Wybrane przykłady

Romański: Archikolegiata w Tumie, kościół w Inowłodzu, klasztor w Sulejowie, kościół w Strońsku

Gotycki: Sieradzka fara, zamek w Łęczycy, zamek w Oporowie, kościół św. Jakuba w Szadku,

kościół farny w Piotrkowie Trybunalskim, kościół św. Ducha w Łowiczu, zespół klasztorny Bernardynów w Warcie, kościół św. Mikołaja w Warcie, zespół klasztorny w Wielgomłynach, kościół p.w. Bożego Ciała w Wieluniu, Kościół nawiedzenia NMP w Bielawach

Renesans: Dwór Kapituły Krakowskiej w Pabianicach, zamek w Piotrkowie Trybunalskim, pałac w Bykach, pałac w Chełmie, kościół pw. św. Krzyża w Złoczew

Barok: Klasztor franciszkanów w Łodzi – Łagiewnikach, klasztor dominikanów w Gidlach, klasztor filipinów w Poświętnem, pałac w Działoszynie, pałac w Skierniewicach, pałac w Wolborzu, zespół klasztorny bernardynów w Łęczycy, kościół pijarów w Łowiczu, zespół klasztorny bernardynów w Paradyżu, kościół franciszkanów w Radomsku, kościół pw. św. Ducha w Wieruszowie, pałac w Gostkowie

Rokoko: Pałac w Gierałtach, pałac w Sokolnikach

Klasycyzm: Pałac w Walewicach, pałac w Białaczowie, pałac w Kiernozi, pałac w Małkowie, kościoły protestanckie w Aleksandrowie i Ozorkowie, pałac w Tomaszowie Mazowieckim, ratusz w Łowiczu, ratusz w Warcie, pałac w Pstrokoniach, pałac w Zadzimiu, pałac w Woli Chojnatej, pałac w Paprotni

Secesja: Willa Kindermanna przy ul. Wólczańskiej 31/33 w Łodzi, kamienica przy ul. Kościuszki 93 w Łodzi, maszynownia elektrowni łódzkiej przy ul. Targowej, przędzalnia Łódzkich Zakładów Nici przy ul. Niciarnianej, budynek elektrowni  w zakładach K. Scheiblera w Łodzi przy ul. Tymienieckiego 3-7

Obiekty o charakterze neostylowym (XIX w., XXw.)

Kamienice i rezydencje fabrykanckie w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej, dawne budynki fabryczne, pałac w Białej Rawskiej, pałac w Krośniewicach, pałac w Klukach, pałac Rudowskich w Piotrkowie Trybunalskim, pałac Strzałkowie, pałac w Ujeździe, pałac w Woli Chojnatej

Architektura drewniana Zespół drewnianych kościołów pow. wieluńskiego, kościoły w: Białej, Łasku, Boguszycach, Brzezinach, Budzynku, Chróścinie, Wieluniu, Węglewicach, Kliczkowie Małym, Kołacinku, Koźlu, Mąkolicach, Rossoszycy.

Najważniejsze grupy zabytków architektonicznych regionu, wraz z przykładami lokalizacji

Zamki:

Kościelne: Dwór biskupów krakowskich w Pabianicach, Zamek w Uniejowie, ruiny zamku w Łowiczu, ruiny zamku w Drzewicy, królewskie: Łęczyca, Opoczno, Piotrków Trybunalski, książęce: Rawa Mazowiecka, rycerskie: Bąkowa Góra, Majkowice Oporów

Kościoły: Tum, Łowicz, Łagiewniki, Piotrków Trybunalski, Sulejów, Radomsko, Łask, Skierniewice, Inowłódz

Pałace: Nieborów, Walewice, Krośniewice, Biała Rawska, Chełmo, Działoszyn, Kluki, Gierałty, Sokolniki, Małków, Piotrków Trybunalski, Poddębice, Skierniwice, Strzałków, Ujazd, Wola Chojnata, Wolbórz

Pałace, rezydencje fabrykantów:

Łódź m.in. pałac Karola Poznańskiego, przy ul. Gdańskiej 32, neorenesansowy pałac

Poznańskiego przy ul. S. Więckowskiego 36, pałace Bidermana, Heinzla,

Scheiblera, rezydencja Kindermanna

Dwory: Tubądzin, Ożarów, Giemzów, Wojsławice, Jasionna, Dąbrowa Wielka, Wrząca, Świątkowie, Galewice, Lubczyn, Bełchatów, Sobota, Kalinowa, Krześlów, Łopatki

Zespoły klasztorne: Gidle, Poświętne, Sulejów, Wielgomłyny

Ratusze: Kutno, Łódź, Łęczyca, Łowicz, Rawa Mazowiecka, Skierniewice

Układy urbanistyczne i ruralistyczne:

Łodzi, Zgierza, Aleksandrowa Łódzkiego, Łowicza, Skierniewic, Oporowa, Uniejowa, Warty, Inczewa, Sędzic, Tubądzina, Dusznik – Małkowa, Sieradza, Zduńskiej Woli, Łasku, Burzenina, Złoczewa, Wielunia, Zelowa, Pabianic, Białej Rawskiej, Bolimowa, Rawy Mazowieckiej, Wieruszowa, Nowosolnej

Parki Nieborów, Arkadia, 20 parków w Łodzi, Łowicz, Tomaszów Mazowiecki, Krośniewice

 

Perły turystyczne wśród zabytków regionu

Zabytki województwa łódzkiego są zróżnicowane zarówno pod względem wartości historycznych, naukowych, jak i artystycznych. Znajduje się wśród nich bardzo wiele obiektów i obszarów o znaczeniu ponadlokalnym. Najciekawszymi obiektami, również z punktu widzenia potencjału turystycznego, są najstarsze zabytki architektury sakralnej i obronnej. Wśród obiektów, których wartość może stać się magnesem dla zwiedzających, wymienić należy również założenia klasztorne oraz zespoły pałacowe i dworskie położone w otoczeniu parków. Szczególną rolę na obszarze regionu pełnią również zabytki techniki i przemysłu – przekształcone i adaptowane dla nowych celów, stały się niemal ikonami województwa, którego stolica swoje istnienie zawdzięcza przemysłowi. Na terenie województwa zachowało się w całości bądź częściowo siedem obiektów, o których wiadomo, że mają proweniencję XII lub XIII-wieczną.

Obiektem takim, o znaczeniu ponadnarodowym, jest archikolegiata pw. NMP i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Kamienna bazylika powstała w XII w. i zachowała się w bardzo dobrym stanie. Wzniesiona została z granitowych bloków. Jej charakterystyczne wieże zachodnie wyraźnie dominują w płaskim krajobrazie ziemi łęczyckiej. Wejście do kościoła wiedzie przez pięknie zdobiony portal z piaskowca. Wnętrze, mimo licznych przebudów i rekonstrukcji, również zachowało swą pierwotną surowość. Na ścianach widoczne są średniowieczne freski. Kolegiata jest jednym z najstarszych, największych i najpiękniejszych zabytków na tzw. Szlaku Romańskim.

Inną świątynią wzniesioną w XII w. jest niewielki kościół św. Idziego w Inowłodzu. Budynek, umieszczony na wysokiej skarpie, dominuje nad obiektami tej nadpilicznej miejscowości. Z daleka również widoczne są umieszczone na wieży kościoła charakterystyczne bliźniacze okienka.

Jednym z najstarszych na terenie kraju kościołów ceglanych jest kościół parafialny p.w. Jedenastu

Tysięcy Dziewic w Strońsku. Do naszych czasów zachowało się oryginalne prezbiterium oraz jeden z bardziej tajemniczych portali z piaskowca. Relief przedstawia smoka, którego ogon również zakończony jest smoczą głową, smok pożera szarańczę. Pięknym założeniem klasztornym, a przy tym cennym zabytkiem architektury średniowiecznej unikatowej w skali kraju, jest dawny klasztor oo. cystersów w Sulejowie. Centrum założenia stanowi bazylika trójnawowa powstała w XIII w. Zdobią ją wspaniały portal i rozety – charakterystyczne elementy kształtowania architektury cysterskiej. Z dawnego założenia klasztornego zachował się kapitularz, którego ozdobę stanowi piękne sklepienie palmowe. Zachowało się również kilka świątyń, w których znajdują się elementy konstrukcji architektonicznej wskazujące na średniowieczną proweniencję obiektu. Tak jest w kościele w Żarnowie – gdzie z dawnej bazyliki zachowały się empora oraz wieża. W Rudzie k. Wielunia zachował się XIII-wieczny kamienny mur z portalem i oknami. W pobliżu Rudy znajduje się miejscowość Krzyworzeka – tu znajduje się XIII-wieczna kamienna wieża dzwonnicy.

Wśród pereł zabytków regionu, obiektów o szczególnej wartości historycznej i artystycznej wymienić należy kościoły i założenia klasztorne reprezentujące różne style architektoniczne. Są wśród nich założenia o proweniencji gotyckiej, rozbudowane w stylu barokowym, takie jak klasztor ojców paulinów w Wielgomłynach, założenie klasztorne ojców bernardynów w Warcie oraz kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba z XIV w. w Szadku, kościół farny w Piotrkowie Trybunalskim pw. św. Jakuba z XIV XV w., kościół św. Jakuba w Skierniewicach, kościoły w Bielawach, św. Ducha w Łowiczu, będące budowlami późnogotycki z XV i XVI w. Późnogotycką formę ma również kolegiata w Łasku powstała w latach 20. XVI w. z fundacji Jana Łaskiego.

Elementy stylu gotyckiego zachowały się również w kościołach w Białej Rawskiej, Jeżowie, Brzezinach. Liczną grupę wśród budowli sakralnych województwa łódzkiego stanowią kościoły drewniane. Szczególne znaczenie wśród zabytków architektury sakralnej ma zespół późnogotyckich kościołów drewnianych odmiany wielkopolskiej z terenu powiatu wieluńskiego. Jest to bez wątpienia najcenniejszy taki zespół na terenie województwa. Składają się na niego świątynie w Gaszynie, Grębieniu, Kadłubie, Łaszewie, Łyskorni, Naramicach, Ochędzynie, Popowicach, Wiktorowie. Są to kościoły jednonawowe o konstrukcji zrębowej, wzniesione na planie dwóch prostokątów: szerszego – nawy i wyższego – prezbiterium.

Szczególnie ciekawe są wnętrza kościołów w Grębieniu i Ochędzyniu, gdzie znajdują się oryginalne polichromie.

Renesansowe kościoły powstałe w XVII w. świątynie w Bolimowie późnorenesansowe kościoły pw. św. Anny i pw. św. Trójcy, w Łowiczu kościół św. Leonarda i Małgorzaty, w Boguszycach drewniany kościół z XVI w. – z renesansową polichromią ścian i stropów.

Styl barokowy na terenie województwa reprezentowany jest wyjątkowo bogato przez założenia klasztorne i świątynie, datowane na XVII i XVIII wiek. Najbardziej znanymi obiektami jest bazylika katedralna w Łowiczu oraz kościoły klasztorne i poklasztorne, ojców: pijarów w Łowiczu, filipinów w Studziannej – Poświętnem, dominikanów w Gidlach, bernardynów w Paradyżu, pijarów w Wieluniu, norbertanów w Witowie, franciszkanów w Łagiewnikach na terenie Łodzi i księży jezuitów w Rawie Mazowieckiej oraz w Piotrkowie Trybunalskim.

W XVIII w. głównie w obrębie aglomeracji łódzkiej, powstało wiele klasycystycznych świątyń ewangelickich, między innymi w Aleksandrowie Łódzkim, Ozorkowie, Pabianicach, a także w Łowiczu, Zduńskiej Woli i Tomaszowie Mazowieckim.

Spośród wspaniałych rezydencji pałacowo-parkowych, znajdujących się na terenie regionu, do pereł architektury zaliczyć trzeba: renesansowy pałac – willa „włoska” w Poddębicach z pocz. XVII wieku, XVIII wieczny pałac Radziwiłłów w Nieborowie i park angielski w pobliskiej Arkadii, wspaniały przykład budowli rokokowej – pałac w Sokolnikach – wzniesiony przez architekta drezdeńskiego – Fryderyka Naxa. Piękną, klasycystyczną rezydencją jest pałac w Walewicach, a także w tym samym stylu wzniesiona siedziba Małachowskich w Białaczowie, pałace, dawne rezydencje biskupów, w Skierniewicach z XVII – XIX w. i Wolborzu z wieku XVII, pałac w Bratoszewicach pochodzący z początku XX wieku.

Na szczególną uwagę zasługują również dawne zamki i ruiny zamków, dwory obronne – niegdyś siedziby możnowładców, władz państwowych, kościelnych. Należą do nich: zamek królewski w Łęczycy wybudowany w XIV w. na polecenie Kazimierza Wielkiego, gotycko-renesansowy zamek z poł. XIV w. w Uniejowie, zamek kazimierzowski z XIV w. w Opocznie, zamek książąt mazowieckich z XIV w. w Rawie Mazowieckiej, późnogotycki zamek rycerski z I poł. XIV w. w Oporowie, w Piotrkowie Trybunalskim dwa zamki: gotycko-renesansowy zamek królewski z lat 1509-1521 oraz w Bykach (obecnie w granicach administracyjnych Piotrkowa Tryb.) dwór obronny sprzed 1604 r., zamek w Ujeździe wzniesiony w latach 1474-76, przebudowany w XVII w. na wczesnobarokową rezydencję, w Białej Rawskiej tzw. zameczek z XIX wieku, w Pabianicach renesansowy dwór – zwany zamkiem biskupów krakowskich z XVI w.w Skotnikach dwór obronny wczesnorenesansowy zwany zamkiem, powstały ok. 1531 r., dwór obronny w Siemkowicach wzniesiony w XVI lub XVII w., ruiny zamku w Bolesławcu z zachowaną wieżą z XII w.,ruiny zamku w Przedborzu zbudowanego przez Kazimierza Wielkiego, pozostałość zamku w formie tzw. piwnic w Wieluniu, ruiny zamku w Majkowicach, renesansowego pochodzącego z połowy XVI w., ruiny gotyckiego zamku z XIV i XV w. w Łowiczu, ruiny zamku w Besiekierach, ruiny renesansowego zamku z lat 1527-35 w Drzewicy, ruiny zamku z XV w. w Bąkowej Górze.

W krajobrazie kulturowym województwa ważne miejsce zajmują też szlacheckie dwory, najczęściej usytuowane w otoczeniu parków. Wśród najcenniejszych wymienić należy: alkierzowy, modrzewiowy dwór Bartochowskich w Ożarowie, dwór Walewskich w Tubądzinie, dwór w Giemzowie, drewniany, XVIII- wieczny dwór w Mikołajewicach. Znaczące miejsce na mapie województwa łódzkiego, którego charakter wyznacza również wielokulturowość, mają świątynie i domy modlitwy. Są wśród nich cerkwie w Piotrkowie Trybunalskim, Łodzi, Chróścinie, Wieluniu (obecnie mieści się w niej Dom Kultury).

Zachowały się też bardzo nieliczne budynki dawnych synagog – większość zniszczona została w czasie II wojny – dawny budynek synagogi w Białej Rawskiej – obecnie budynek remizy strażackiej, w Głownie – obecnie Miejski Dom Kultury, Inowłódz – obecnie sklep spożywczy, Krośniewice – budowla mocno przebudowana na siedzibę firmy, Łęczyca – dom mieszkalny, Piotrków Trybunalski – biblioteka, Skierniewice – budynek prywatny. Zachowały się też cmentarze żydowskie – w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku, Tomaszowie Mazowieckim, Zduńskiej Woli, Pabianicach.

Na specjalną uwagę na terenie województwa zasługuje sama Łódź – jako jego stolica i miasto o dużym potencjale kulturotwórczym. Miasto, które otrzymało prawa w XV w., rozwinęło się jako ośrodek przemysłu włókienniczego na początku XIX w.

W Łodzi na szczególną uwagę zasługuje architektura przemysłowa. Wnętrza fabryk już dawno opustoszały, jednak pozostały monumentalne budowle charakterystycznych dla miast przemysłowych, założeń fabryczno-rezydencjonalno-mieszkalnych, zaskakująco różnorodne stylistycznie, chętnie przekształcane na obiekty pełniące funkcje kultury, rozrywki i mieszkalne.

Wśród nich wymienić należy założenie przemysłowo-mieszkalno-rezydencjonalne K.W. Scheiblera i T. Grohmana przy ul. Tymienieckiego, obejmujące zespołu budynków fabrycznych wraz z siedzibą straży pożarnej, budynki mieszkalne dla robotników – famuły przy Księżym Młynie i Targowej, willę Herbsta przy ul. Przędzalnianej 72, wzniesioną w stylu neorenesansowym, w której mieści się Muzeum Wnętrz XIX wiecznych, pałac Grohmana przy Tylnej. W pobliżu znajduje się również zespół fabryczny przy Wodnym Rynku – z rezydencją K.W. Scheiblera.

Wśród zespołów fabrycznych Scheiblera na szczególną uwag zasługuje ten znajdujący się przy Tymienieckiego 3-7. Zespół ten zachował swój fabryczny klimat, z wewnętrznymi uliczkami, łącznikami, bocznicą kolejowa. Wśród tych budynków znajduje się secesyjna elektrownia scheiblerowska. Część dawnych fabrycznych budynków przekazana została stowarzyszeniu promującemu sztukę nowoczesną „Łódź Art. Center”, część jest w trakcie restrukturyzacji.

Innymi zespołami fabrycznymi zasługującymi na zainteresowanie są: dawna fabryka I. Poznańskiego przy ul. Ogrodowej, mieszcząca obecnie centrum kulturalno rozrywkowo-handlowe „Manufaktura” (sąsiaduje ona z pałacem Poznańskiego – siedzibą Muzeum Historii Miasta Łodzi). Obecnie jeden z najbardziej spektakularnych projektów adaptacji obiektów poprzemysłowych w centrum rozrywkowo-handlowe. Można śmiało stwierdzić, że obecnie kompleks Manufaktury stał się nieformalnym centrum miasta; założenie K. Schweikerta przy ul. Skorupki – Wólczańskiej, w której mieszczą się wydziały Politechniki Łódzkiej;  „Biała Fabryka” L. Geyera wybudowana w latach 1835-38, mieszcząca obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa.

W Łodzi też znaleźć można rezydencje fabrykanckie – wille, pałace, rozmieszczone wzdłuż centralnych ulic miasta, prezentujące przede wszystkim architekturę neostylową Do najbardziej charakterystycznych obiektów tego typu zaliczyć należy: pałac Karola Poznańskiego przy ul. Gdańskiej 32, nawiązujący do włoskich pałaców renesansowych, będący siedzibą Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, neorenesansowy pałac Poznańskiego przy ul. S. Więckowskiego 36, będący obecnie siedzibą Muzeum. Program Rozwoju Sztuki. Najwięcej reprezentacyjnych siedzib znajdziemy przy głównej ulicy miasta, ul. Piotrkowskiej. Znajdują się tam budynki o charakterze neostylowym i eklektycznym.

Jednym z ważniejszych elementów wielokulturowej tradycji Łodzi jest również znajdujący się tutaj największy w Europie cmentarz żydowski. Utworzony w 1892 roku cmentarz, dzięki fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense, podlega aktualnie renowacji, dzięki czemu udało się uratować wiele cennych nagrobków. Stosunkowo nowym produktem turystycznym stała się turystyka industrialna. Do pereł architektury regionu łódzkiego zaliczyć trzeba również obiekty przemysłowe. Najciekawszymi obiektami są oczywiście te, w których można oglądać oryginalne maszyny produkcyjne. Obiekty takie są bardzo nieliczne. W Łodzi większość obiektów poprzemysłowych została pozbawiona wyposażenia. Zabytkowe turbiny podziwiać można w dawnej elektrowni K.W. Scheiblera oraz w elektrowni łódzkiej przy ul. Targowej. W pozostałych obiektach przemysłowych zachowały się interesujące, oryginalne konstrukcje i detale architektoniczne. Można znaleźć je na terenie fabryki Scheiblera przy Wodnym Rynku, w fabryce Silbersteina przy ul. Piotrkowskiej 252, w „Białej Fabryce” Geyera przy ul. Piotrkowskiej.

Poza Łodzią zabytkowe budynki fabryczne występują również w Piotrkowie Trybunalskim, Tomaszowie Mazowieckiem, Ozorkowie, Pabianicach, Zgierzu, Aleksandrowie.

Na terenie województwa zachowała się również grupa zabytków techniki związanych z przemysłem wiejskim. Niestety z krajobrazu systematycznie znikają drewniane wiatraki, młyny wodne. W rejestrze zabytków znajduje się 12 wiatraków (m. in. w: Dąbrowie, Kurowie, Solcy Wielkiej, Włocinie, Zagórkach-Kolonii), jednak są one przeważnie w bardzo złym stanie technicznym. W trakcie remontu jest wiatrak w Kociewie, na remont czeka również obiekt w Solcy Wielkiej.

Zachowało się tez kilkanaście młynów wodnych. Kilka z nich, znajdujących się nad rzeką Grabia, tworzy ciekawy zespół. Nalezą do nich: młyn „Krzywda” w Brzeskach, młyn „Zalepa” w Głupicach, młyn w Jamborku, w Kozubach, w Ldzaniu-Talarze, w Wdowinie, Woli Marzeńskiej, Zielenicach, ponadto nad Wartą młyn Kępowizna.

Interesującymi i coraz częściej docenianymi przez turystów zabytkami techniki są koleje. Na terenie województwa łódzkiego zachowały się dwie koleje wąskotorowe: krośniewicka i rogowska. Przy okazji przejażdżki nimi można obejrzeć również zabytkowy tabor. Dla miłośników kolei dodatkową atrakcją jest możliwość czynnego włączenia się w prace konserwatorskie przy pojazdach kolejowych, jako że wszelkie prace związane z utrzymaniem historycznego taboru kolei wąskotorowych w regionie spada na amatorów i miłośników. Należy tu również wspomnieć o zabytkach związanych ze szlakiem kolei warszawsko wiedeńskiej. Są to przede wszystkim zabytkowe dworce (Skierniewice, Piotrków Trybunalski), wieże ciśnień, wagi wagonowe, parowozownia w Skierniewicach, skansen parowozów w Karsznicach.

Ośrodki historyczno–kulturowe regionu

Na terenie województwa znajduje się wiele miejscowości, w których zabytkowa tkanka: struktura przestrzenna, rozplanowanie przestrzenne, zachowana została na tyle dobrze, że mogą być atrakcją dla zwiedzających. Nalezą do nich:

• Łowicz – stare miasto z rynkiem i katedrą, ratuszem;
• Kutno – rynek starego miasta, ratusz i główna ulica wraz z kamieniczkami;
• Piotrków Trybunalski – rynek starego miasta wraz z kamieniczkami; Skierniewice – historyczne centrum miasta, odrestaurowany dworzec kolei Warszawsko-Wiedeńskiej;
• Łódź – ul. Piotrkowska, Księży Młyn, zespół fabryczny i rezydencja Scheiblerów przy Wodnym Rynku;
• Sieradz – historyczne centrum miasta z zespołem klasztoru dominikanów;
• Łęczyca – historyczne centrum miasta ze średniowiecznym zamkiem.Szczególny charakter mają małe miejscowości, określane często mianem „małych ojczyzn”, spokojne, wyciszone miejsca, gdzie czas płynie wolniej. Charakter tych miejscowości zależy przede wszystkim od zachowanych pamiątek przeszłości, decydujących o niepowtarzalnym charakterze współczesnego miasta czy wsi. Nalezą do nich między innymi:
• Biała Rawska – ze średniowiecznej przeszłości miasta zachował się układ urbanistyczny – prostokątny rynek wraz z bocznymi ulicami i XVI-wiecznym kościołem. Z XIX w. pozostała synagoga i kilka domów przy rynku oraz zespół pałacowo-ogrodowy. Do miasta dojeżdża kolej wąskotorowa.
• Drzewica – ruina zamku arcybiskupów z zachowaną koroną murów obwodowych, gotycki kościółoraz XIX-wieczne zakłady „Gerlach” – zabytki techniki.
• Przedbórz – miasto nad Pilicą, od wieków związane z przeprawą na szlaku handlowym. Zachowały się fragmenty pierwotnego układu urbanistycznego ze średniowiecznym kościołem i fragmentami ruin kazimierzowskiego zamku oraz klasycystycznym ratuszem.
• Szadek – miasto o średniowiecznym rodowodzie. Do czasów współczesnych zachowały się gotycki, XIV-wieczny kościół parafialny z bogatym wyposażeniemi dzwonnicą w charakterze obronnej baszty, cmentarny kościół św. Idziego, budynek dawnej bożnicy oraz małomiasteczkowa zabudowa rynku.
• Sulejów – początki osady związane są z nadaniem przez Kazimierza Sprawiedliwego tych ziemcystersom w XII w. Od XII w. Sulejów jest miastem. Główną atrakcją miasta jest zespół klasztorny cystersów.
• Uniejów – XIII-wieczne miasto. O jego charakterze decydują zabytki architektury wkomponowanew naturalną scenerię doliny Warty. Ze średniowiecznego miasta zachowały zamek, kolegiata. Z XIX-wiecznego obrazu miasta zachowały się sieć uliczna, klasycystyczny dworek i kaplica grobowa rodziny Tollów. Nową atrakcją miasta stały się odkryte tu źródła termalne oraz realizowany na ich bazie projekt „Termy Uniejów”.
• Warta – miasto z XIII w. Już w XV w. istniał tu kościół szpitalny. Kościół parafialny i klasztory bernardynów z XV w. i bernardynek z XVIII w.
• Zelów – miasto osadników czeskich. Do najważniejszych zabytków należy kościół braci czeskichoraz parterowe i piętrowe, murowane domy w rynku z pierwszej połowy XIX w.;
• Rozprza – gród kasztelański z XI w., obecnie wieś. Zachowało się w niej grodzisko pierścieniowe oraz barokowy zespół klasztorny z XVIII w.
• Ruda – jedna z najstarszych miejscowości regionu, miasto od XIII w. O świetności Rudy świadczygrodzisko w Widoradzu oraz kościół parafialny z fragmentami architektury romańskiej. Spycimierz – to wieś położona bardzo malowniczo, w dolinie rzeki Warty znana przede wszystkim z kobierców kwiatowych przygotowanych na uroczystość Bożego Ciała;
• Wolbórz – miasto biskupie z pięknym, barokowym złożeniem pałacowo-parkowym biskupów włocławskich. W Wolborzu urodził się Andrzej Frycz Modrzewski.
• Żarnów – w pobliżu miasta znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko stożkowe, fragmenty architektury romańskiej w murach kościoła św. Mikołaja.
• Inowłódz – znana przed II wojną światową miejscowość letniskowa. Zachował się romański kościół św. Idziego XVI-wieczny kościół parafialny, ruiny zamku kazimierzowskiego, zabytkowy układ urbanistyczny z synagogą (obecnie wykorzystywaną na cele handlowe).
• Piątek – obecnie wieś z zachowanym układem urbanistycznym, gotycki – XV-wieczny kościół parafialny i drewniany kościół cmentarny. Środek Polski.
• Ujazd – zachował się układ urbanistyczny z dwoma rynkami, pałac z parkiem.
• Gidle – wieś, w której w XVII w. osadzony został zakon dominikanów. Znane miejsce pątnicze z wczesnobarokową bazyliką dominikanów.
• Lutomiersk – klasztor bernardynów oraz dwór na Nerem i rozplanowanie historycznego miasta.
• Wieluń – średniowieczny układa miasta z Bramą Krakowską, murami obronnymi i zespołami klasztornymi.
• Ozorków – historyczne centrum miasta z zespołem fabrycznym Schlösserów.
• W Inowłodzu, Łęczycy, Opocznie. Piotrkowie Trybunalskim, Wieluniu zachowały się miejskie mury obronne.

Na terenie województwa wyróżnia się ok. 100 miejscowości historycznych. Zachowały się w nich fragmenty pozwalające w ich strukturze przestrzennej odkryć ślady lokacji średniowiecznej, relikty dawnych układów rozplanowania (jądro wczesnośredniowieczne i miasto lokacyjne). W wielu przypadkach ślady pierwotnych rozplanowań dotrwały do czasów współczesnych, w większości jednak miast elementy te czytelne są jedynie dla specjalistów. Miasta ucierpiały w wyniku działań wojennych.

Współczesna zabudowa wciska się w historyczne centra zacierając pierwotny układ założeń. Wymagania komunikacyjne powodują, że dawne rynki przekształca się w ronda. Postępująca obecnie wymiana substancji zabytkowej bez poszanowania charakteru i tradycji miejsca przyczynia się do niszczenia klimatu historycznych miast.

 Muzea

Instytucje muzealne odgrywają istotną rolę w podnoszeniu atrakcyjności turystycznej regionu. Mogą również stać się podstawą rozwoju ruchu turystycznego związanego ze sztuką, historią czy etnografią.

Muzea regionu łódzkiego, podobnie jak większość muzeów w Polsce, mogą poszczycić się dość ciekawymi zbiorami (choć brak wśród nich eksponatów o szczególnej wartości), które niestety eksponowane są często  w sposób mało innowacyjny, a placówki zarządzane zgodnie z od lat utartym schematem. Zdarza się, że ciekawe wystawy, z braku stosownej promocji, mijają bez echa.

W ostatnich latach obserwować można korzystne zmiany w zarządzaniu, marketingu muzeów łódzkich, co przejawia się rozszerzaniem oferty muzeów również o dodatkowe atrakcje kulturalne – organizowane koncerty muzyczne, włączaniem się placówek w organizację Europejskich Dni Dziedzictwa, organizowaniem przez placówki dodatkowych imprez kulturalnych lub podnoszących atrakcyjność wystaw. Najciekawszą ofertę tego typu od lat prezentuje Muzeum Historii Miasta Łodzi – prowadzące impresariat przygotowujący spotkania z aktorami, organizujący benefisy i recitale. Na terenie województwa łódzkiego znajduje się pokaźna liczba placówek muzealnych o różnorodnym charakterze. Spośród niemal siedemdziesięciu placówek trzynaście znajduje się na terenie Łodzi. Placówki łódzkie są muzeami dużymi o randze ponadregionalnej. Ich siedzibami są zabytkowe pałace, wille fabrykanckie z końca XIX w. i pocz. XX w. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje Muzeum Sztuki, posiadające bogate zbiory sztuki nowoczesnej kolekcję grupy „a. r.”, ale również bogate zbiory sztuki nowożytnej polskiej i obcej.

Inna charakterystyczną placówką jest Centralne Muzeum Włókiennictwa, posiadające cenną kolekcję urządzeń tkackich i przędzalniczych oraz wspaniałą kolekcję tkanin tak przemysłowych ja i unikatowych. W muzeum odbywa się cyklicznie prestiżowa impreza o randze międzynarodowej – Międzynarodowe Triennale Tkaniny, na której obejrzeć można prace współczesnych twórców posługujących się metodą tkacką, z ponad dwudziestu krajów. Inne muzea działające na terenie Łodzi to m.in.: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne, Muzeum Kinematografii, Muzeum Oświaty Łódzkiej, Muzeum Przyrodnicze UŁ, Muzeum Tradycji Niepodległościowych, Muzeum Geologiczne, Muzeum Książki Artystycznej, Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, Muzeum d. Zakładów I. Poznańskiego, Muzeum Zabawek.

W pozostałych miejscowościach działają muzea regionalne i okręgowe. Są również muzea miejskie oraz małe placówki muzealne o różnej specjalności. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje Muzeum im. J. Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach. Podstawę zbiorów muzeum stanowi prywatna kolekcja J. Dunin-Borkowskiego – znanego krośniewickiego aptekarza-pasjonata.

Muzea regionalne województwa zlokalizowane są z reguły w średniowiecznych zamkach, pałacach, dworach lub zabytkowych kamienicach i gromadzą zbiory dotyczące historii i kultury miast bądź najbliższych ich regionów. Ciekawe, czasami bardzo oryginalne zbiory, gromadzą niewielkie muzea specjalistyczne.

Zestawienie muzeów województwa wg funkcji i profilu Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, każde z muzeów regionalnych posiada dział Archeologiczny

Muzea  martyrologiczne

• Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi
• Muzeum Bitwy nad Bzurą oddział Muzeum Regionalnego w Kutnie
• Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich

Muzea regionalne, okręgowe, miejskie

• Muzeum regionalne w: Bełchatowie, Brzezinach, Głownie, Sieradzu, Kutnie, Łasku, Łęczycy,
• Łowiczu, Opocznie, Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim Poddębicach, Rawie
• Mazowieckiej, Sieradzu, Tomaszowie Mazowieckim, Wieluniu, Zgierzu

Muzea i kolekcje prywatne

• Muzeum w Chorkach, Muzeum Dominikanów w Gidlach, Społeczna Izba Historii Gorzkowic,
• Muzeum Guzika

Muzea i galerie sztuki współczesnej, ludowej

• Muzeum Sztuki w Łodzi
• Galeria Aleksego Matczaka w Idzikowicach (gm. Dalików)
• Zbiory Antoniego Rozumka – Kolonia Zamoście (gm. Dalików)
• Prywatne Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich w Sromowie
• Muzeum Parafialne w Widawie przy kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
• Muzeum Ludowe w Przedborzu

Muzea specjalistyczne

• Muzeum Miasta i Rzeki Warty w Warcie
• Muzeum Oświatowe im. Marii Konopnickiej w Bronowie
• Muzeum Wnętrz Dworskich w Tubądzinie i Ożarowie
• Muzeum im. J. Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach
• Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie
• Muzeum przyrodnicze w Czastarach
• Dom rodzinny św. Faustyny w Głogowcu

Skanseny Lipce Reymontowskie, Łowicz, Maurzyce, Sieradz, Tomaszów Mazowiecki, Wilamów, Wieluń

Szczególne miejsce w krajobrazie kulturowym województwa zajmuje kultura ludowa, bardzo różnorodna, ze względu na występowanie kilku subregionów etnograficznych.

Niezwykle ważną funkcję w ofercie turystycznej regionu pełnią muzea etnograficzne oraz skanseny. Są one ciekawym sposobem prezentacji kultury na ekspozycjach plenerowych obiektów budownictwa wiejskiego. Na ich terenie bardzo często odbywają się również prezentacje tradycyjnych technik pracy. Na terenie województwa łódzkiego znajduje się kilkanaście takich ekspozycji. Położone są one zarówno w większych miastach regionu (Łowicz, Sieradz, Tomaszów Mazowiecki czy Wieluń), jak i w niewielkich miejscowościach (Lipce Reymontowskie, Maurzyce, Rogów czy Wilamów). Są to zarówno muzea państwowe, jak i zbiory prywatne. Największą grupę stanowią skanseny z ekspozycjami etnograficznymi (7 obiektów). Dwa pozostałe skanseny prezentują zabytkowy tabor kolejowy. Są to:

Lipce Reymontowskie, gm. Lipce Reymontowskie, pow. skierniewicki, zagroda ludowa, Centrum Reymontowskie, Muzeum Mazowsza Zachodniego: budynki dawnego budownictwa zagrodowego liczące ponad 100 lat – mieszkalne (chałupy), budynek gospodarczy (obora), stodoła oraz spichlerz, dawna manufaktura włókiennicza rodziny Winklów.

Łowicz: etnograficzna ekspozycja plenerowa przy Muzeum w Łowiczu: znajduje się tu biała chałupa z II poł. XVIII w. z budynkami gospodarczymi – oborą i lamusem, a także zagroda zamknięta tzw. okólnik z poł. XIX w. Uzupełniają je sprzęty i narzędzia rolnicze oraz pojazdy używane w tradycyjnym gospodarstwie wiejskim.

Maurzyce: gm. Łowicz. Skansen Drewnianego Budownictwa Ludowego, ponad 30 obiektów architektury przede wszystkim z XIX w. z terenu dawnego Księstwa Łowickiego, odtworzone dwa układy ruralistyczne owalnicy i ulicówki, typowa dla regionu łowickiego zagroda zamknięta tzw. okólnik, kapliczki przydrożne, kuźnia, karczma, piec chlebowy, wiatrak „koźlak”, szkoła, budynki związane ze strażą pożarną.

Przedbórz: Muzeum Ludowe w Przedborzu powstało w latach 80. XX w. Na jego ekspozycję na świeżym powietrzu składają się podwórze wiejskie z wystawą narzędzi rolniczych, kuźnia i warsztat bednarski, izba ludowa. Muzeum jest niewielkie i zaliczane jest do piękniejszych placówek tego typu w Polsce.

Sieradz: Sieradzki Park Etnograficzny położony w sąsiedztwie sieradzkiego „zamczyska” wkomponowany w krajobraz doliny Warty, obiekty – zagroda rzeźbiarza Szczepana Muchy z lat 50. XX w. ze wsi Szale z galerią jego prac, odtworzona wiejska zagroda sieradzka z XIX i XX w.

Tomaszów Mazowiecki: Muzeum Regionalne, Skansen Rzeki Pilicy. Muzeum Regionalne zgromadziło 27000 eksponatów w działach arch., hist., sztuki i przyrody. Skansen Rzeki Pilicy (muzeum bez kapci) to przede wszystkim młyn wodny z elementami z XIX w., miniaturowe i ruchome modele młynów wodnych z dorzecza Pilicy i rekonstrukcje nieistniejących na rzece mostów, największa w Polsce kolekcja kamieni młyńskich (30 szt.) z nieistniejących już nadpilicznych młynów, szkutnictwo i rybołówstwo ludowe (łodzie, kajaki, replika tratwy pilickiej), wyłowione z Pilicy pojazdy wojskowe z czasów II wojny światowej (unikaty nie tylko w skali kraju), kolekcja wag, kaszarnia i archiwalia, tzw. „małe muzeum Spały” (domek cara i brama z carskiego założenia w Spale).

Uniejów – skansen ginącego rzemiosła to ekspozycja urządzeń połączona z prezentacją sposobu wykorzystania ich w ginących dziedzinach rzemiosła.

Wilamów: gm. Uniejów, pow. poddębicki. Muzeum Etnograficzne – prywatna kolekcja przedmiotów używanych w dawnym gospodarstwie wiejskim oraz wyrobów związanych z rzemiosłem – tkactwem, ciesielstwem, rymarstwem. Zgromadzono tu również pojazdy konne oraz przedmioty związane z dawnym młynarstwem. Znajduje się tu także murowany młyn oraz drewniany XIX-wieczny wiatrak koźlak przeniesiony ze wsi Zbylczyce. Kolekcja prywatna p. Filipa Tomaszewskiego.

Wieluń: skansen uli ekspozycja plenerowa przy Muzeum Ziemi Wieluńskiej, składająca się z 10 uli kłodowych, unikatowa w skali województwa łódzkiego, własność Muzeum Ziemi Wieluńskiej. Skanseny taboru kolejowego w Skierniewicach, Zduńskiej Woli, Rogowie, i Krośniewicach. Parowozownia w Skierniewicach mieści się w XIX-wiecznym budynku. Na kolekcję składa się blisko 100sztuk taboru kolejowego.

Zduńska Wola: skansen lokomotyw to ekspozycja dawnych lokomotyw i urządzeń związanych z koleją. Prowadzi też przewozy pasażerskie pociągiem turystycznym.

Skanseny w Rogowie i Krośniewicach to dawne parowozownie wraz z budynkami pomocniczymi oraz tabor czynnych kolejek wąskotorowych. Bardzo pozytywną tendencją, z punktu widzenia wizerunku oraz atrakcyjności turystycznej, jest poszerzająca się w regionie oferta małych, prywatnych muzeów. Ich kolekcje mają najczęściej charakter zbiorów etnograficznych. Spośród tego typu placówek wymienić należy:

Sromów – Prywatne Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich. Założycielem muzeum jest Julian Brzozowski – rzeźbiarz ludowy. Na ekspozycję składają się rzeźby, pająki, wycinanki, obrazy, hafty

Walory społeczne

Wśród walorów kulturowych szczególną rolę odgrywają walory społeczne, które dla potrzeb turystyki mogą stać się nie tylko inspiracją do tworzenia nowego produktu, ale są magnesem przyciągającym turystów, dla których unikalność miejsca ma często najważniejsze znaczenie. Spośród walorów najczęściej wykorzystywanych przez turystykę na terenie regionu łódzkiego wymienić należy:

Legendy i wątki historyczne – legenda o diable Borucie, legenda na temat grodu Krakówek w Brzezinach, legenda na temat powstania miasta Pajęczna;

 Imprezy i wydarzenia kulturalne – Festiwal „Kolory Polski” wprowadzający idee zwiedzania obiektów historycznych z możliwością posłuchania w ich wnętrzach koncertów muzyki poważnej; latem organizowane coraz częściej w kościołach cykliczne koncerty muzyczne: w klasztorze w Łodzi – Łagiewnikach, w kościele w Grotnikach; doroczne obchody Europejskich Dni Dziedzictwa, pozwalające na eksponowanie ciekawych elementów kultury regionu; Festiwal Dialogu Czterech Kultur, odwołujący się do historii ziemi łódzkiej; festiwal „Camerimage”,

 Sztuka współczesna – najstarsze w Europie muzeum sztuki współczesnej powstało w Łodzi; do najbardziej znanych i prowokacyjnych grup twórców sztuki współczesnej w Polsce zalicza się grupę twórców „Łódź Kaliska”, założoną w 1979 r. w Łodzi; jej członkowie tworzą m.in. fotografię inscenizowaną; grupa znana jest także z prowokacyjnych happeningów, autorstwa manifestów, kierunków (w tym tzw. „Sztuki żenującej”), zakładania innych formacji np. tzw. „Kultury Zrzuty”.

Święta i związane z nimi obyczaje, tradycje społeczności lokalnej – tradycyjne dywany z kwiatów na Boże Ciało w Spicymierzu, procesja Bożego Ciała w strojach ludowych w Łowiczu;

 Interesujące fakty i ciekawostki dotyczące ważnych i znanych postaci historycznych:

• Władysław Reymont, który rozsławił Lipce Reymontowskie dzięki powieści „Chłopi”; na terenie gminy znajduje się Domek Dróżnika, w którym w latach 1888-1893 przebywał Władysław Reymont,
• do zabytków Rawy Mazowieckiej zaliczany dom przy ul. Słowackiego, w którym niegdyś odpoczywał Napoleon Bonaparte w trakcie jednej ze swych wypraw,
• ostatnim z prymasów, który swój urząd sprawował ze Skierniewic był Ignacy Krasicki. To właśnie w Skierniewicach powstawały jego fraszki. Wydawał też tu redagowaną przez siebie gazetę „Co tydzień”,
• Skierniewice były także miejscem spotkania trzech cesarzy. W pałacu należącym wtedy do cara Rosji spotkali się w 1884 roku car Aleksander III, Cesarz Austrii – Franciszek, Józef I i cesarz Niemiec – Wilhelm I. Prowadzili tam rozmowy dotyczące przyszłości Polski, będącej pod zaborami,
• pałac pocztowy w Kutnie, zwany także pałacem saskim jest pałacem podróżnym króla Augusta III na drodze z Warszawy do Drezna. Budynek pochodzi z XVIII w. Obecnie zniszczony przez pożar z 2003 r.,
• w Zduńskiej Woli znajduje się dom urodzin św. Maksymiliana Marii Kolbego – obecnie Muzeum Maksymiliana Marii Kolbego,
• w Krośniewicach znajduje się dom urodzin gen. Andersa, a także pałac Rembielińskiego,
• Walewice, Gierałty, Skierniewice, Kiernozia – to miejscowości, w których prawdopodobnie przebywał Napoleon na ziemi łódzkiej,
• w pałacu w Sokolnikach zatrzymywał się król saski Fryderyk August III,
• obiekty w Spale – zabudowania i ich pozostałości należały do carów Rosji. Później siedziba rezydencji Prezydenta RP, w której często gościł Ignacy Mościcki

Elementy historyczno-społeczne – bractwa rycerskie – coraz częściej na terenie województwa organizowane są pokazy walk i turnieje rycerskie. Stałym miejscem takich spotkań są zamki w Uniejowie i Łęczycy;

Elementy etnograficzne – wycinkarstwo: Łowicz, Witonia (gm. Witonia); rzeźba: m. Łęczyca, Witonia (gm. Witonia), Piątek (gm. Piątek), Karkosy (gm. Łęczyca), garncarstwo w Bolimowie, tkactwo i hafciarstwo w Łowiczu.

Różnorodność kulturowa regionu miała także istotny wpływ na rozwój takich dziedzin życia jak nauka i kultura, w tym znalazła swoje odbicie w literaturze, teatrze, filmie, malarstwie, modzie czy architekturze.

Wiele wybitnych postaci historycznych i współczesnych pochodzi lub jest związanych z regionem łódzkim.

Jest to bez wątpienia istotna wartość wpływająca na możliwości kreowania wizerunku regionu, w tym budowania pozytywnych skojarzeń z wiodącymi obszarami rozwoju oferty turystycznej.