Turystyka jako technika oddziaływań wychowawczych

Gabriela Błażejczyk Żuromin

Podróże zastępują niejako nieśmiertelność;
Podróżujemy, dlatego, że raz jeden,
Raz jeden tylko żyjemy.

Z czym kojarzy nam się turystyka? Co charakteryzuje turystykę? Jakie walory ona posiada? Jaki wpływ ma na człowieka? Czy szkoła daje nam możliwość korzystania z tej wspaniałej dziedziny, i jakie korzyści nam daje? Na te, oraz szereg innych pytań, związanych z walorami poznawczymi i wychowawczymi turystyki postaram się rzetelnie  i skrupulatnie odpowiedzieć w mojej pracy.

Po raz pierwszy w swym druku słowo turysta użył autor „Pustelni Parmeńskiej” Stendhal, oraz jako pierwszy wprowadził je do literatury powszechnej H. Beyle (Stendhala) w książce zatytułowanej „Wspomnienie pierwszego turysty”. Główny bohater książki poprzez podróżowanie i poznawanie świata chciał odnaleźć prawdziwy sens życia.

Łukaszewski X. jako pierwszy wprowadził do języka polskiego słowo turystyka.

Turystyka kojarzy się z poznawaniem świata, podróżami, przygodą, odpoczynkiem, i wieloma różnymi aspiracjami, jakie można czerpać z walorów turystyki. Wnosi do życia codziennego ciekawe urozmaicenie dni powszednich.

Nasz świat posiada bardzo wiele wciąż niepoznanych przez człowieka miejsc, które są nadal miejscami dziewiczymi, dzikimi i najbardziej tajemniczym.

Więcej napotkasz w lasach niż w książkach
Drzewa i kamienie nauczą Cię tego, Czego nie będziesz mógł usłyszeć od nauczycieli.

Współczesna turystyka jest synonimem stylu życia, częścią kultury masowej, ucieczką od warunków życia, codziennych stresów oraz pięknym sposobem poznawania świata, ludzi, kultury, przyrody, paszportem do rozwoju i nośnikiem nowych idei.

Zjawiskiem kulturowym, psychologicznym, ekonomicznym, społecznym, przestrzennym, ekonomicznym, nazywa turystykę K. Przecławski. Głównymi istotami turystyki są: przemieszczanie się i ruch, dlatego turystykę pojmuje się jako ogół zjawisk związanych z czasową zmianą środowiska, wynikającą z motywów poznawczych, rekreacyjnych lub ludycznych, dokonywana w czasie wolnym.

Poprzez turystykę rozbudzamy i kształtujemy potrzeby kulturalne, wyrabiamy twórcze i aktywne postawy. Trwałość sytuacji, ludzi i widoków, znużenie codziennością oraz powtarzalność dni są podstawą rozbudzania chęci korzystania z turystyki. Chęć poznawania ludzi, kierunków myślenia, ciekawość otaczającego świata, kontakt z przyrodą, potrzeba czynnego wypoczynku, te czynniki oraz szereg innych są głównym motorem siły napędowej turystyki.

Niespokojna ciekawość świata, która wiedzie nas w najciekawsze zakątki ojczyzny, świata, odkrywa obraz przeszłości, teraźniejszości, nie zatrzymuje się w dniu dzisiejszym, lecz zadaje sobie pytanie: co czynić, aby mądrze wiązać przeszłość z przyszłością, nie zatrzymując czasu, zatrzymać najcenniejsze wartości tworzące dorobek naszej kultury.

A.S. Kornak twierdzi, że dobra turystyczne są to te dobra naturalne i usługi jak również cechy wolnych turystycznych walorów przyrodniczo – geograficznych, klimatycznych, jak: piękno, spokój i wiele innych właściwości rekreacyjno – regeneracyjnych. Zaspokajają one potrzeby ludności. Jest to również przygotowana do konsumpcji wiązka materialnych i niematerialnych składników, która   zaspokoi     potrzebę    turystyczną (wczasy, wycieczki, pobyty letniskowe).

Turystyka jest bardzo pożądaną i niezwykle atrakcyjną formą spędzania wolnego czasu, trzeba jednak przyznać, że jej uprawianie nie może być wykorzystywane zbyt często, a zwłaszcza w codziennym wypoczynku, może jedynie spełniać wymaganą dla zdrowia dawkę aktywności i stanowi tu jedynie uzupełnienie spośród innych środków rekreacyjnej aktywności fizycznej, która jest stosowana w codziennych całorocznych zabiegach sportowo – rekreacyjnych.

Jeżeli chodzi o Polskę, turystyka w naszym kraju ma już ponad 100 – letnią przeszłość. Co do definiowania turystyki nie ma całkowitej zgodności. Całkowicie inaczej zdefiniuje tą piękną dziedzinę ekonomista, inaczej socjolog, lub pedagog, a jeszcze inaczej specjalista od zagospodarowania przemysłu kraju. Czym więc jest turystyka? Jest ona sposobem na poznanie i przeżywanie świata, jest ciekawym sposobem na bycie z innymi, i w pewnym rodzaju sposobem na realizację wolności dokonywania wyborów, jak również sposobem twórczości.

Według encyklopedii popularnej turystyka to forma czynnego wypoczynku, wyjazdy poza miejsca stałego pobytu lub różne wędrówki, w celach krajoznawczych, dla rozrywki i odpoczynku; zaś do turystyki kwalifikowanej zaliczamy wszelkie wycieczki piesze, narciarskie, motorowe, wodne, górskie i inne.

Turystyka i krajoznawstwo należą do podstawowych form aktywności zarówno społecznej, emocjonalnej jak również intelektualnej, dlatego tłumaczymy, iż współuczestniczenie w nich ma charakter wielowymiarowy. Poznawczy aspekt to odkrywanie nieznanego, nowych wytworów cywilizacji, środowisk, ludzi, obiektów, zdarzeń, krajobrazów.

Poznawanie turystyki, odkrywanie i współżycie z przyrodą pomagają w przyswajaniu i zrozumieniu określonych treści nauczania przyrody, w ich przeżywaniu.

Można stwierdzić, że turystyka spełnia rolę czynnika integrującego proces zdobywania wiedzy, staje się istotnym elementem kształcenia wielostronnego, równoległego, blokowego, interdyscyplinarnego i zintegrowanego.

Świat jest wspaniałą książką,
Z której Ci, co nigdy nie oddalili się od domu,
Przeczytali tylko jedną stronę.

Jak już wcześniej wspomniałam turystyka kojarzy się z poznawaniem świata. To, co dla jednej części ludzi jest formą wypoczynku dla innej jest źródłem pracy. Turystyka nierozerwalnie podlega ewolucji i przede wszystkim głównym motorem owych zmian są wymagania turystów. Trzeba podkreślić, iż ma ogromny wpływ na środowisko społeczne jak również przyrodnicze. Jest ona częścią rynku światowego.

O góry i wody,
O lasy i doliny,
O świecie piękny i wielki,
Czekam ja chwili,
Gdy oczy me ujrzą lico twe całe…
Gdy serce zaspokoi się twym pięknem,
Gdy ciało zjednoczy się z tobą – przyjacielu.
(Gabriela Błażejczyk).

Można powiedzieć, że turystyka jest dobrze zorganizowanym ruchem społecznym, zaliczana jest do jednej z głównych dziedzin naszej narodowej gospodarki.

Krzysztof Przecławski twierdzi, iż turystyka jest w pewnym rodzaju zachowaniem człowieka współczesnego. Na zachowanie składają się trzy podstawowe elementy: poznanie, dokonywanie wyboru, oraz działanie i współdziałanie.

Według Lucjana Turosa turystyka jest świetną okazją do sprawdzenia samego siebie, własnych możliwości do pokonywania trudności, walki z naturą, stawiania czoła żywiołom. Umożliwia ona zaspokajanie jednej z najbardziej emocjonujących, najbardziej ludzkich, – ponieważ przeciwstawiających się samozachowawczemu instynktowi – potrzeby ryzyka.

Gospodarowanie środowiskiem naturalnym, kultura, i wreszcie turystyka powinny i mogą gwarantować stałą poprawę ekonomicznych i przyrodniczych uwarunkowań poziomu życia człowieka.

W szkole współczesnej turystyka jest coraz częściej stosowanym czynnikiem zaliczanym do terapeutycznych. Wspominając o celach jej rozwoju, można zaznaczyć fakt, iż sprzyja ona w znacznym stopniu zaspokojeniu potrzeb uczniów, zarówno zdrowotnych jak i rekreacyjnych, ich zainteresowań i aspiracji. Turystyka jest formą aktywności ruchowej, która jak w żadnej dziedzinie kultury fizycznej, złączyć można prace nad rozwojem osoby z poznawczą działalnością, kulturalną jak również ideowo – wychowawczą.

Wychowanie naturalne, zarówno przed wiekami, jak i współcześnie, ma na ogół charakter zachowawczy i przygotowuje człowieka do istniejącej rzeczywistości, do środowiska, przyrody. Za sprawą wychowania naturalnego młode pokolenie wzrasta powoli w kulturę dorosłych, staje się posłuszne istniejącemu stylowi życia i współistnienia za światem.

Zarówno działalność praktyczna jak również pedagogika dają nam informacje o tym, że wraz z rozwojem i upływem lat dziecka wzrasta jego zainteresowanie całym środowiskiem, które go otacza.

Piękno tej ziemi winno skłaniać nas o troskę,
o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń.
Jeśli kochamy tę ziemię ojczystą,
niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi.

Więc czym jest wychowanie? Ogólnie mówiąc jest to oddziaływanie, albo na siebie, albo na innych. Kiedy jest mowa o wychowaniu szkolnym bierze się pod uwagę wolicjonalny i intencjonalny charakter. Oddziałujemy na uczniów bezwiednie.

J.A Komeński pięknie porównał nam całą działalność poznawczą dziecka z lotem ptaka, który po opuszczeniu swego gniazda zaczyna poznawać swe otoczenie i jest bardzo ciekaw świata. Lekarze jak i pedagodzy próbują określić potrzeby turystyczne i krajoznawcze dzieci i młodzieży. Jednak wszelkie normy dotyczące tego względu opierają się na uogólnieniach, intuicji lub są też często zapożyczone z wiedzy o wychowaniu fizycznym. Zaznaczymy tu, że o wielkość zapotrzebowania dziecka na turystykę lub krajoznawstwo nie jest decydującym czynnikiem wiek, rozwój umysłowy czy też fizyczny, lecz cały zespół czynników tj. problem środowiska życia, doświadczenia turystyczne, zainteresowania, stan zdrowia, wiek, płeć, pory roku, jak wiele innych ważnych zagadnień. Turystyka jest nie tylko pożytecznym hobby ludzi wędrujących z notesem, mapą, plecakami po kraju, świecie. Trzeba tu także upatrywać działalność, która ułatwia wychowanie i nauczanie społeczeństwa, nie różniąc go wiekowo. Turystyka i krajoznawstwo posiada w sobie tak wiele treści moralnych, że zostały uznane powszechnie za jedną z najlepszych form wychowania dzieci i młodzieży szkolnej. Jest udowodnione również, iż turystyka kształtuje zmysły uczniów. Uczy m.in. odpowiedniego obserwowania zjawisk i faktów, analizowania ich, znajdowania różnic i zależności, jakie między nimi istnieją, jak również ustalania przyczyn. Jest także istotne to, że poprzez drogę analizy oraz wnioskowania pozwala na uogólnienia danych, wykorzystując z nich niesprawdzone i niepotwierdzone informacje. W ten właśnie sposób wpływa na odwerbalizowanie zdobytej wiedzy przez ucznia. Na pewno nie jest to łatwy proces. Do głównych uogólnień, które są najwyższą formą wnioskowania, młodzież dochodzi w wolnym tempie. Turystyka jest świetną formą organizacyjną wychowania umysłowego, która angażuje strefę intelektualną, ale jest także idealna szkoła wychowującą moralnie i społecznie. Dzięki wędrówkom, wycieczkom, poznawaniu kraju, świata jako całości, zespajaniu elementów teoretycznych, cząstkowej wiedzy w zintegrowany system wiedzy o ojczyźnie, świecie, który został utrwalony poprzez konkretne przeżycia, cementującym ową wiedzę w rolę postaci, która nie ulega zatarciu.

Turystyka i krajoznawstwo młodzieży powinno cechować się rzetelnością, dokładnością, starannością. Tylko wtedy pozwoli łatwiej opanować przez młodzież opanowanie metod ścisłego i naukowego myślenia, jak również w pewnym stopniu zaznajomi ją z techniką zbierania materiałów naukowych. Udział masowego turystycznego ruchu może mieć znaczenie dla nauki.

Dzięki turystyce i krajoznawstwu można także zauważyć rozwój uczuciowy wśród młodzieży, gdzie również rodzi się wrażliwość na piękno, marnotrawstwa i gospodarności, nieprawości i prawości w zachowaniu. Naucza postępować szlachetnie, pokazuje jak przeciwstawić się złu i zapobiegać mu. Co jest bardzo ważne, uczy także poświecenia i wytrwałości w dążeniu do celu, realizacji wszelkich zamiarów. Wychowawczy cel podczas kształcenia młodych krajoznawców osiąga się poprzez wzajemne zrozumienie, pomocy i współpracy koleżeńskiej, bez zastosowania dyscypliny i przymusu. Poprzez turystykę kształtowana jest u młodych ludzi silna wola, umiejętność przetrwania trudów i niewygód. Jest kształtowane w bardzo naturalny sposób poczucie odpowiedzialności. Ogólnie można jednoznacznie stwierdzić, iż turystyka kształtuje postawy moralne i społeczne wśród uczniów. Każdy z nas chciałby, aby szkoła była nauczycielem, który pokazałby nam wszystko, co pozwoliłoby samodzielnie myśleć, aby szkoła pozwoliła uczniom na organizowanie pracy w oparciu o coraz to nowsze metody, była pomocna, dawała rady i przewodziła po drodze w zdobywaniu wiedzy. Szkoła jest zmuszona, zatem na wykorzystanie wszelkich metod, które uczą samodzielności w zdobywaniu wiedzy, logicznym rozumowaniu oraz umiejętności krytyki. Kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży jest podstawowym celem wychowawczym turystyki. Powinna ona w charakterotwórczym zakresie wyrabiać następujące cechy osobowości:

• silna wolę,
• samodzielność,
• zaradność,
• wytrwałość,
• przedsiębiorczość,
• sprawiedliwość,
• solidarność grupową,
• umiejętność pokonywania przeciwieństw i trudności,
• gospodarność,
• sprawiedliwość,
• dyscyplinę i samodyscyplinę,
• samokontrolę,
• godność osobistą,
• sumienność i odpowiedzialność,
• otwartość, optymizm i perfekcjonizm,
• odwagę, gotowość do poświęceń, obowiązkowość i życzliwy stosunek do innych,
• tolerancję dla cudzych upodobań i przyzwyczajeń,
• punktualność, uprzejmość, umiejętność wyrzeczeń,
• uznawanie woli większości i umiejętności współżycia w zespole.

Oddziaływania społeczne są wynikiem osobowości. Dla inności możemy się tu przez chwile zastanowić, czy rzeczywiście turystyka jest nośnikiem tak wielu elementów, które stanowią taki wszechstronny rozwój osobowości młodzieży, czynne postawy wdrążające do samodzielnego zdobywania wiedzy, zamiłowań i zainteresowań wytwarzających świadomą odpowiednio postawę kulturalnego spędzania czasu, czy rzeczywiście jest tymże życzeniem, aby spełniała aż tak wiele pięknych i jakże korzystnych ról.

Wg. Czapowa opierając się na wynikach badań oraz doświadczeń praktycznych, stwierdził, iż podczas procesu wychowania przez turystykę, realizowane mogą być następujące cele:

• wychowanie fizyczne,
• wychowanie zdrowotne,
• wychowanie politechniczne,
• wychowanie estetyczne,
• wychowanie moralno – społeczne,
• wychowanie resocjalizacyjne.

Przecławski K. opierając się o prace Piątaka, cele wychowania przez turystykę, formułuje jako poznanie obcej zbiorowości i zrozumienie poprzez wzajemne poznawanie i zbliżenie do siebie obcych środowisk, obcych ludzi, wyrobienie postaw życzliwej, przyjaznej, a nawet serdecznej postawy, rozbudzenie i umacnianie dążenia do pokoju.

Tyblewski T. poprzez turystykę każe rozwijać także:

• podkulturowe postawy, które polegają na zainteresowaniu kulturą, kontaktem z nią, uczestnictwa w kulturze, doskonalenia środowiska,
• pronaturowe postawy czyli opiekuńczość wobec dzieł natury, odpowiedzialności za naturę, szacunku dla życia, harmonii z naturą.

Wobec turystyki mamy obowiązki dostosowane do okoliczności i wieku. Langenveld pięknie sformułował pewną myśl, która wywarła na mnie miłe wrażenie, otóż stwierdził, że: sytuacja wychowawcza wyrasta z ludzkich intencji, aby dziecka nie pozostawiać jego naturalnemu istnieniu, albo by jego byt rozumieć w sposób, którego z samej przyrody wyprowadzić nie można. Przejawy tych intencji napotykamy w „kulturze”, która jest produktem i wyrazem duchowej działalności człowieka.

Każdy z nas ma własną osobowość, która wyróżnia się wieloma właściwościami postępowania. Na jakość owych właściwości ma wpływ bardzo złożony zespół, który współdziała z czynnikami, gdzie znaczące miejsce ma turystyka. Podobnie jak w pojęciu osobowość, turystyka sprawia trudności. Czasem jest tak, że turystykę myli się z aktywnością człowieka w czasie, gdy on nie pracuje. Zdarzają się porównywania jej do sportu, z którym turysta na pewno ma sporo wspólnego, wykluczając współzawodnictwo, które w turystyce bardzo rzadko można spotkać. Podstawowym celem turystyki jest kształtowanie osobowości.

Przyjmując za Glotone R. i Clero C., iż tworzenie jest postawą twórczą i występuje ona w stanie potencjalnym u każdego z nas i w każdym wieku, to jednak uzależniona jest ona od czynnika pedagogicznego. Zaczyna się ona pojawiać i odpowiednio rozwijać wtedy, gdy sprzyjają ku temu odpowiednie warunki. Mam tu na myśli korzystanie z przywilejów przyrodniczych.

Dlatego winniśmy tak postępować, aby możliwe było branie z nas przykładu. Musimy nauczyć się jak uczyć współdziałania dzieci z ludźmi i przyrodą, jaka nas otacza, szacunku do niej i do ludzi, umiejętności współistnienia z nią.

Człowiek jest istotą, która cały czas wchodzi w relację ze światem i z drugim człowiekiem, nie poprzez akt aktywności i akcji, ale poprzez akt umiejętnego słuchania. By usłyszeć piękne dźwięki, trzeba zbudować we własnym wnętrzu ciszę, aby doświadczyć i zobaczyć świat oraz znaleźć własne w nim miejsce, musimy siebie wziąć w nawias podczas aktu zawieszenia wszystkiego, co czuję…, co wiem…, co widzę…, i teraz wskazana by była kontemplacja, czyli posmakowania piękna świata, w jego rzeczywistych odcieniach i barwach.

Edukacja jest podstawowym prawem człowieka oraz uniwersalną wartością (…), za edukację odpowiedzialne jest całe społeczeństwo.

Niech lepiej będą białe plamy w nauce,
Niż puste miejsca w przyrodzie.

Warto wspomnieć również o funkcjach turystycznych.

Wg. Denka K., na podstawowe książki „w kręgu edukacji krajoznawstwa i turystyki w szkole” przedstawione są w bardzo czytelny sposób główne funkcje turystyki:

• dostarczają wrażeń, wyobrażeń, spostrzeżeń o otaczającym świecie, na podstawie których możliwe staje się ukształtowanie obrazu przyrody, społeczeństwa, techniki i kultury,
• rozbudzają potrzebę poznawania świata i racjonalnego w nim działania,
• wzbogacają poczucie sensu życia dzięki temu, że ukazują ogrom i złożoność otaczającego świata,
• ukazują urodę życia, wywołują doznania estetyczne.

Realizowanie edukacji w aspekcie turystyki umożliwia zaspokojenie potrzeb młodzieży. Pozwala na kształtowanie postaw młodzieży, które są stadiami składnikowymi osobowości. Są to te wartości wynikające ze stosunku do świata, wytworów umysłu, wolności, pokoju, prawdy, miłości, sprawiedliwości:

• idei humanistycznej
• siebie (samoocena, skromność, poczucie godności, pogoda ducha),
• innych osób ( życzliwość, sympatia, szacunek, honor, ojczyzna, patriotyzm),
• świata przyrody żywej ( rozwój, pielęgnacja…),
• świata rzeczy martwych ( nie dopuszczać do ich marnotrawienia, oszczędzać)
• pracy ( zamiłowania do niej, rzetelności, jakości).

Świat jest wędrówką. I kiedy zamilkną kroki,
Świat przestanie istnieć.

Uogólniając turystyka wywiera ogromny wpływ na oddziaływanie wychowawcze dzieci i młodzieży, jest ona techniką oddziaływawczą. Poprzez nią dzieci i młodzież kształtują w sobie odpowiednie i pozytywne postawy. Turystyka pomaga w zdobywaniu i wzbogacaniu wiedzy, oraz wielu pozytywnych umiejętności u młodych ludzi. Ma wpływ na dobre wychowanie politechniczne i patriotyczne młodzieży. Wywiera ogromny wpływ w społeczno – moralnym wychowaniu, przezwycięża brak wrażliwych na piękno przyrody i sztuki. Wzbudza potrzebę dbałości o sprawność fizyczną i psychiczną.

Wspomnę także, iż w aspekcie resocjalizacji aktywność krajoznawczo – turystyczna opiera się na:

• rozwijaniu poczucia wiary w siebie,
• zwrócenie uwagi młodego człowieka na wartości,
• kształtowaniu odpowiednich stosunków do siebie,
• pracy nauki i rówieśników,
• wzbudzeniu motywacji do pokonywania trudności,
• ukazania dobrych stron współkorelowania ze społeczeństwem,
• stworzeniu korzystnych warunków, aby wartościowo żyć.

Aspekty te oparte są na normach, które obowiązują w resocjalizacji. Zasady je tworzące to m.in.:

• systematyczność,
• współpraca ze środowiskiem,
• akceptacja,
• indywidualizacja,
• pomoc,
• kształtowanie perspektyw.

By móc wychowywać przez turystykę, trzeba także wychowywać do turystyki. Jednak wychowanie do turystyki to problem znacznie szerszy niż odpowiednie modelowanie turysty, jego nastawień, potrzeb, postaw. Obejmuje on swym zasięgiem olbrzymi obszar, różne dziedziny życia społecznego. Problematyka turystyki w aspekcie wychowawczym dotyczy bazy, kadry, sprzętu turystycznego, wykorzystania środków masowego przekazu w programowaniu turystycznego modelu spędzania wolnego czasu. Od tych czynników zależy, w jaki sposób, w jakiej mierze zostaną wykorzystane potencjalne możliwości wychowawcze tkwiące w turystyce.

Cele stawiane przez realizacje treści wycieczek edukacyjnych, od których niezbędne są wycieczki szkół to:

• nabywanie umiejętności dbania o swoje zdrowie i bezpieczeństwo,
• obserwowanie zmian zachodzących w bliższym i dalszym środowisku,
• zainteresowanie kulturą,
• rozwijanie i okazywanie szacunku dla wspólnego dobra.

Podróże kształtują i wychowują.
Nadszedł czas, aby zrozumieć,
Że przyroda bez człowieka będzie istniała,
Ale człowiek bez przyrody nie.

Można powiedzieć, że turystyka jest bardzo specyficzną, heterogeniczną dziedziną, co jest skutkiem jej interdyscyplinarnego charakteru, znanego jako zjawiska ze sfer ekonomii, aktywności społecznej, polityki oraz sfery cywilizacyjno – kulturowej. Turystyka zalicza się do dziedzin gospodarki, ale należy również do sfery kultury danego społeczeństwa, gdyż poprzez swój wpływ na rozwój osobowości człowieka, odnosi się ściśle do jego potrzeb pozaekonomicznych.

We współczesnym świecie coraz częściej przykłada się uwagę do poszukiwania i stosowania takich treściwych form, metod, które przy niewielkich nakładach środków i sił mogą przynosić maksymalne korzyści pedagogiczne. Jako formę wychowawczą można wykorzystać każdy rodzaj aktywności fizycznej młodzieży. W tejże dziedzinie można połączyć turystykę z krajoznawstwem i ma ona spełnić szczególną rolę, jako, że jest formą aktywności, która przejawiana jest przez dużą populację, oraz jest sporym ładunkiem emocjonalnym, determinującym jej atrakcyjność. Pedagogika współczesna zwraca szczególną uwagę na unowocześnienie procesu wychowawczo – dydaktycznego. Zasugerowane jest tzw. „wychodzenie” z klas na zajęcia dydaktyczne, jak również poznawanie rzeczywistości w środowisku materialnym. Jedną z technik wychowawczych są wycieczki szkolne. Każda wycieczka, która jest odpowiednio zorganizowana jest wręcz doskonałą techniką wychowawczą, gdzie występują jednocześnie wszystkie elementy wychowawcze. Zaliczona jest także do bardzo atrakcyjnego prowadzenia zajęć. Na wycieczce wychowujemy przez naukę, technikę, sztukę, realizowana jest wychowawczość moralna, fizyczna, umysłowa, estetyczna. W czasie dobrze zorganizowanej wycieczki mamy do czynienia z wzajemnie uzupełniającymi się metodami nauczania. Rozwijane są zainteresowania młodzieży, zapoznają się z pracą ludzi różnych zawodów, to pewnego rodzaju studia. Wzbudzany jest szacunek do ludzi pracujących, rozwijają się zainteresowania młodzieży, przygotowują się do życia społecznego. Jednak żeby zostały osiągnięte cele dydaktyczne i wychowawcze, turystyka a m.in. wycieczki szkolne, winny być zorganizowane poprzez dokładne przemyślenie celów, zadań, trasy, miejsca, treści, które chcemy zrealizować. Mile widziane jest omówienie z młodzieżą programu zwiedzania. Zaznaczam, że dla wszelkiego rodzaju turystyki ogromną i jakże niebezpieczną konkurencja są media. Mobilizuje to do atrakcyjniejszych i efektywniejszych uatrakcyjnień miejsc turystycznych. Jeśli turystyka ma dobrze spełniać funkcje wychowawcze, to turystyczny wyjazd musi być okazja do lepszego poznania się, kontakt osobistego z przyrodą, ludźmi, kulturą, odwiedzanych miejscowości. W przypadku szkoły to wychowawca uwrażliwia, pokazuje, uczy młodzież odczuwania piękna przyrody i jest odpowiedzialny za realizację konkretnych zadań. Wychowanie dokonywane jest poprzez współdziałanie i przykład.

Czasem jest tak, że nie zawsze osiąga się cel wychowawczy. To, jakie będą wychowawcze skutki zależy m.in. od:

• programu,
• motywu wyjazdu,
• zagospodarowania terenu i jego walorów,
• stosunków międzyludzkich,
• noclegów ,
• wyżywienia,
• towarzyszących usług organizacji wyjazdu i jego przygotowania.

Zadaniem organizatorów turystyki jest oddalenie turystów od złego wyobrażenia wyjazdów, zdarza się, że taka wycieczka źle się kojarzy i jest przyczyną do ukształtowania postaw konsumpcyjnych, a niezamierzonych i twórczych. Często jest okazją do przekraczania moralnych norm i czasem połączona jest z dewastacją przyrody i nadużyciem alkoholu. W takim przypadku staje się czynnikiem niedyspozycji zmęczenia a nie odpoczynku i regeneracji sił. Rodzice będący sprzymierzeńcami rozwoju młodzieży ruchu turystycznego wśród młodzieży muszą się upewnić, iż podobne tego typu zdarzenia nie mogą mieć miejsca np: na wycieczce szkolnej. Turystyka stanowi świetna okazje procesu wychowania, który staje się możliwie pełny.

Obserwatorzy pedagogicznych zjawisk często zwracają uwagę na to, że nauczyciele, praktycy nie dostrzegają możliwości bezpośredniego zastosowania wiedzy teoretycznej w działalności pedagogicznej, w istniejących warunkach materialnych szkół, zaś teoretycy naukowi, pochodzący z kręgu nauk pedagogicznych twierdzą, że ich naukowe dokonanie z grupami trafiają do praktyki dydaktycznej, opiekuńczej i wychowawczej.

Wychowanie to wszelkie oddziaływanie na człowieka, przyczynia się ono do współtworzenia jego osobowej indywidualności. Należą tu różnorodne oddziaływania:

• rodzinne,
• szkolne,
• zawodowe,
• środowiskowe itp.,

które wynikają z uczestnictwa jednostki w różnych grupach społecznych, zawodowych, narodowych, itp. Owe oddziaływania wpływają kształtującą na człowieka. Wychowanie to: zamierzone i świadome oddziaływanie na wychowanka .

Zaczyński twierdzi, że organizowanie uczniom emocjonalnych przeżyć, jest bardzo konieczne i zarazem bardzo korzystne, ponieważ wtedy następuje wielostronny rozwój samych uczniów .

Warunkiem skutecznego wychowania, w tym również poprzez działalność turystyczną jest celowe, świadome i przemyślane planowanie turystycznych przedsięwzięć. Warunkuje to dobrą organizacją pracy, formułowanie zadań, ułatwia ocenę i kontrolę wyników. Planowanie tego typu jest przydatne w koncepcji działania. Musi ono zawierać kierunki, cele oraz konkretne i możliwe do zrealizowania zadania. Dobry plan to taki plan, który ułatwia osiągnięcie celów w pracy wychowawczej. Ten plan podczas prowadzonej na terenie szkoły działalności musiałby podlegać doskonaleniu w zakresie form, metod i środków, które służą do ich osiągania. Powinien być oparty na analizie specyficznych dla danego środowiska warunków i potrzeb pracy. W jego tworzeniu powinna brać udział sama młodzież  .

Oddziaływanie wychowawcze turystyki jest bardzo ważne w odniesieniu do młodzieży. Wspomnę jeszcze o różnych zachowaniach młodzieży podczas wyjazdu turystycznego. Możemy wyodrębnić tu dziewięć takich podstawowych typów zachowań:

• turysta poznający świat,
• turysta poznający siebie,
• turysta poszukujący przyjaciół,
• turysta wypoczywający,
• turysta wyczynowy,
• turysta konformista,
• turysta szukający przygód,
• turysta handlujący,
• turysta bawiący się.

 __________________________

LITERATURA:

Stefan Napierski, aforyzmy.
K Kumicki., „Turystyka – wszystko o…”, Warszawa 1975r.
Z Kluczycki., „Zarys historii turystyki”, Warszawa 1997r.
X Łukaszewski, „Słownik podręczny wyrazów obcych, rzadkich, używanych w języku polskim”, Królewiec 1847r.
św. Bernard
W. Alejziak ,„Turystyka w obliczu wyzwań XX wieku, Kraków 1999r”,
K. Przecławski, „Człowiek a turystyka, zarys socjologii turystyki”, Kraków 1997r.
W. Krygowski, „Góry i doliny po mojemu”, Kraków 1977r.
A.S Kornak, „Turystyka i uzdrowiska w gospodarce gmin i powiatów”, Gdańsk 2002r.
I ogólnopolska konferencja naukowo – metodyczna, „Turystyka aktywna, turystyka kwalifikowana”, Iława 23 – 24 października, 1998r., Warszawa 1999r.
„Turystyka i rekreacja ludzi niepełnosprawnych”, pod redakcją Tadeusza Łobożewicza, Warszawa 2002r.
Encyklopedia popularna PWN, wyd. X, Warszawa 1982 r.
W. P Zaczyński, „Uczenie się przez przeżywanie”, Warszawa 1990r.
F. Bereźnicki , „Dydaktyka ogólna w zarysie”, Koszalin 1994r.
(św. Augustyn z Hippo
„Turystyka a człowiek współczesny”, praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Przecławskiego, Instytut wydawnictwa związków zawodowych 1984r.
L. Turos, „Turystyka edukacyjna i transgresja”, Warszawa 2003r.
J. Kamieniecka, „Zeszyt 6 (Eko) turystyka zielonym rynkiem pracy”, Instytut na rzecz ekorozwoju, Warszawa 1995r.
„Krajoznawstwo i turystyka w szkole”, praca zbiorowa pod red. Tadeusza Łobożewicza, Warszawa 1990r.
B. Suchodolski, „Pedagogika”, PWN, Warszawa 1985 r.
www.refa.franciszkanie.pl
R. Dotters, M. Gaston, E. Rast, M. Ray, „Wychowanie i kształcenie”, UNESCO,Państwowy zakład wydawniczo szkolny, 1966 r.
Cz. Czaapów, „Wychowawcze funkcje turystyki kwalifikowanej” .Materiały z posiedzenia Rady Turystyki GK KF IT, Warszawa 1973 r.
K. Przecławski, „Turystyka a wychowanie”, Warszawa 1973r.
T .Tyblewski, „Ideał wychowawczy w turystyce”, „Ruch pedagogiczny”, 1975 r., nr.6.
J.Barbar, „O nową treść krajoznawstwa”, „Geografia w szkole” 1954r., nr. 4
Cz. Czaapów, „Wychowawcze funkcje turystyki kwalifikowanej” .Materiały z posiedzenia Rady Turystyki GK KF IT, Warszawa 1973 r.
K. Przecławski, „Turystyka a wychowanie”, Warszawa 1973r.
T .Tyblewski, „Ideał wychowawczy w turystyce”, „Ruch pedagogiczny”, 1975 r., nr.6.
M.,J. Langveld, „Naukowy charakter pedagogiki”, „Kwartalnik pedagogiczny”, 1961 r./3
„Turystyka czynnikiem i integracji międzynarodowej”, Wyższa Szkoła Informatyki I Zarządzania w Rzeszowie; pod red. J. Bilińskiego D. Sawaryn, Rzeszów 2003r.
R. Gloton, C. Clero, „Twórcza aktywność dziecka”, Warszawa 1988r.
K. Ablewicz ,„Teoretyczne i metodologiczne podstawy pedagogiki antropologicznej”, Studium sytuacji wychowawczej, Kraków 2003 r.
J. Delors, „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb”. Warszawa 1998 r.
www.zb.eco.pl
www.aforyzmy.parapsychologiczne.com.pl
K. Denek, „Wycieczki we współczesnej szkole”, Poznań 1997r.
www.ogniskowiec.znp.edu.pl
www.myśli.com.pl
U. Szubert – Zarzeczny, „Turystyka w rozwoju gospodarczym Polski”, Wrocław 2001r.
http:www.profesor.pl „Wycieczka szkolna jako forma działalności wychowawczo – dydaktycznej nauczycieli”.
S. Polka, „Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenie nauczycieli”, Warszawa 1989r.
B. Żurakowski, „Pedagogika kultury – wychowanie do wyboru wartości”, Kraków 2003r.
W.P. Zaczyński., „Uczenie się przez przezywanie”, Warszawa 1990r.
J. Wojtyczka, „Organizacja turystyki młodzieży szkolnej”, Kraków 2000r.