Edukacyjne funkcje turystyki

Autor: Jacek Drążkiewicz

Turystyka a zwłaszcza podróże to jeden z najstarszych przykładów aktywności ludzi. Od najdawniejszych czasów ludzkość migrowała poza obszar swojego zamieszkania. Pierwsze migracje miały jednak nie tylko przesłanki ekspansji terytorialnych(wojny, krucjaty) czy wypraw dyplomatycznych lub handlowych, ale również były podyktowane indywidualnymi pobudkami takimi jak religia, zdrowie, przyjemność. Już w tych odległych czasach ciekawość świata, potrzeba przeżyć duchowych i poznawczych popychała ludzi do podróżowania. To właśnie takie motywy sprawiły, że zaczęły kształtować się takie postawy wobec turystyki, które dziś traktujemy jako turystykę edukacyjną. Procesy te nasilały się w kolejnych wiekach. Wyjazdy w celach poznawczych i naukowych były szczególnie popularne w okresie renesansu (najczęściej odwiedzanym krajem były wtedy Włochy – centrum nauki sztuki ówczesnej Europy), ale również późniejsze okresy przyniosły wzrost zainteresowania podróżami podejmowanymi z motywów poznawczych i naukowych. Na przełomie XVII i XVIII wieku bardzo popularne były podróże Anglików na kontynentalną część Europy. Podróże były podejmowane w celach edukacyjnych i poznawczych. Najczęściej odwiedzanymi miastami były wówczas Paryż, Wenecja, Rzym i Florencja. Podróże te określane w języku angielskim „grand tour”, dały początek terminowi „tourist”, oznaczającego uczestnika takich wypraw a później przekształconemu we współczesne słowa „turysta” i „turystyka”. Od wieków więc turystyka stawała się bardziej lub mniej świadomą formą wspierania procesów edukacyjnych.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie roli jaką może pełnić współczesna turystyka jako forma wspomagania procesu edukacyjnego. Autor pracy pragnie wyjaśnić i przybliżyć czytelnikowi pojęcie turystyki edukacyjnej, które w literaturze turystycznej nie doczekało się jeszcze wyraźnego umiejscowienia. W wielu książkach z zakresu turystyki, także tych nazywanych „podręcznikami turystyki”, turystyka edukacyjna nie występuje jako samodzielny rodzaj a jedynie w niektórych opracowaniach edukacja poprzez turystykę traktowana jest jako wartościowa funkcja turystyki.

Turystyka jako ważne zjawisko i narzędzie poznawcze na początku XXI wieku.

1. Pojęcie i zakres współczesnej turystyki.

Określenie turysta i turystyka upowszechniły się w pełni dopiero w XIX wieku. Jednak samo zjawisko podróży, które nie maiły motywacji ekonomicznych, a jedynie poznawcze czy przyjemnościowe obserwowane było od wieków. W literaturze słowo turysta pojawiło się po raz pierwszy w książce Stendhala „Memoire d’un touriste” („Wspomnienia pewnego turysty”) wydanej w 1838 roku. Tytułowym turystą był młody człowiek, który w podróżach próbuje odnaleźć radość i sens życia. Natomiast pierwsza zapisana definicja turystyki pochodzi z encyklopedii Akademii Francuskiej, gdzie określano tym pojęciem „podróż odbywaną z ciekawości i dla zabicia czasu”.

Powyższa definicja turystyki znacznie odbiega od współcześnie stosowanych określeń, chociaż przytoczona tam „ciekawość świata” jest ważnym motywatorem również dla współczesnych podróży.

Na potrzeby rozważań tej pracy przytoczę definicję turystyki autorstwa Luciana Turosa, który uważa, że turystyka to „świadome, dobrowolne, indywidualne lub grupowe, pozaprofesjonalne, dokonywane w ramach wolnego czasu, organizowane lub spontaniczne, podróżowanie, mające na celu zaspokojenie zainteresowań poznawczych,  i uzyskanie doświadczeń oraz przeżyć (estetycznych, rekreacyjnych, intelektualnych), których źródłem są regiony, obiekty i środowiska ludzkie.

Natomiast najbardziej znana współczesna definicja turystyki została sformułowana na Międzynarodowej Konferencji Statystyki Turystycznej w Ottawie (zorganizowanej pod auspicjami ONZ) w 1991 roku. Eksperci zalecają, aby traktować turystykę jako „ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych, nie dłużej niż przez rok bez przerwy, poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest działalność zarobkowa”.

Powyższa definicja koncentruje się wyraźnie na ilościowych(statystycznych) wątkach, opisując zjawisko podróży od strony popytu turystycznego. Pomija zaś ważne wątki poznawcze i edukacyjne, która zawierała definicja wcześniejsza. Z powyższych rozważań zaobserwować możemy, że wieloznaczność definicji turystyki wynika z tego, że współczesna turystyka jest zjawiskiem złożonym i dla każdego człowieka może znaczyć coś innego. K. Przecławski uważa, że turystyka jest równocześnie zjawiskiem psychologicznym, społecznym, ekonomicznym, przestrzennym i kulturowym.

Analizując książki i podręczniki akademickie z zakresu turystyki możemy wymienić następujące rodzaje współczesnej turystyki : turystyka krajoznawcza, kwalifikowana, zdrowotna, motywacyjna, biznesowa, kongresowa, morska, etniczna, polonijna, socjalna, alternatywna, religijno-pielgrzymkowa, kulturalna, lokalna, wiejska, weekendowa i agroturystyka. Ciekawą sprawą jest, że w wielu podręcznikach akademickich nie wymienia się oddzielnego rodzaju współczesnej turystyki jakim jest turystyka edukacyjna. Edukacyjne, wychowawcze czy kształceniowe są jedynie wymieniane funkcje współczesnej turystyki. Jednak literatura przedmiotu zawiera opracowania w których możemy znaleźć definicje turystyki edukacyjnej. Według L. Turosa turystykę edukacyjną można określić jako „świadomie zaplanowane i zorganizowane zwiedzanie tych zabytków kultury i architektury, których poznanie umożliwia głębsze zrozumienie, historii, mentalności mieszkańców zwiedzanych regionów, kraju ojczystego lub obcych krajów i ich dorobku kulturowego”. W innym miejscu L. Turos definiuje turystykę edukacyjną jako „formę uczestnictwa w wycieczkach krajowych lub zagranicznych, która umożliwia zdobycie wiedzy o zabytkach kultury i architektury i porównania jej z posiadaną wiedzą teoretyczną, uzyskaną w procesie kształcenia w szkole i w uczelni wyższej”.

Powyższe definicje mają w sobie tendencje do zawężania wymiaru turystyki edukacyjnej do aspektu szerzej lub węziej definiowanej kultury materialnej (architektura, zabytki kultury) którą poznajemy poprzez turystykę. Wydaje mi się, że współczesna definicja turystyki edukacyjne powinna być znacznie szersza. Poprzez turystykę uczymy się nie tylko poznawać kulturę materialną, ale również tę niematerialną co przejawia się w poznawaniu zagadnień społecznych, obyczajowych, cywilizacyjnych, ekologicznych, przyrodniczych a także gospodarczych.

Współczesna turystyka jest nie tylko wyraźnie dającym się wyodrębnić zjawiskiem, ale również dziedziną naukową. Interdyscyplinarny charakter turystyki powoduje, że dotyczy ona licznych aspektów naszego życia zarówno społecznego jak i gospodarczego. Badania pokazują, że istnieje wiele dziedzin nauki, które uczestniczą w badaniu różnych aspektów turystyki. Turystyką a zwłaszcza turystyką edukacyjną zainteresowana jest pedagogika. Z naukowego punktu widzenia można mówić o wykorzystaniu turystyki jako wartościowego narzędzia w procesie edukacji. Płaszczyzny pokazujące związki edukacji z turystyką jak również praktyczne zastosowanie różnych form turystyki w procesie edukacyjnym zostaną przedstawione w kolejnych rozdziałach opracowania.

2. Funkcje współczesnej turystyki

Turystyka jako zjawisko dynamiczne i wielowymiarowe ma istotny wpływ na różne sfery życia człowieka: psychiczną, społeczną, ekonomiczną itd. Z racji na tak szeroki wpływ turystyka pełni liczne funkcje, Prof. Władysław Gaworecki w swojej książce pt. „Turystyka” zdefiniował funkcje turystyki jako „skutki jej rozwoju (turystyki) dla licznych sfer współczesnego życia”.

W podręcznikach akademickich z zakresu turystyki autorzy wymieniają liczne funkcje m.in ekonomiczne, wypoczynkowe, zdrowotne, wychowawcze, kształceniowe, edukacji kulturowej, kształtowania świadomości ekologicznej. itd. Omawiając powyższe zestawienie funkcji jakie pełni współczesna turystyka ograniczymy się w naszych rozważaniach jedynie do tych funkcji które związane są z procesem edukacyjnym a mianowicie do funkcji wychowawczej, kształceniowej, edukacji kulturowej, kształtowania świadomości ekologicznej.

Funkcja wychowawcza wiąże się z wejściem człowieka w kontakt z nowym środowiskiem społecznym poprzez turystykę. Taki kontakt może mieć wymiar przyrodniczy, społeczny i kulturowy. Częścią owego środowiska społecznego jest środowisko wychowawcze, które tworzą osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, zachęcające jednostki i grupy dzieci i młodzieży oraz dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych, odpowiadających ideałowi wychowawczemu społeczeństwa. Wychowanie w języku polskim oznacza wszelkie celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych(wychowawców) przede wszystkim na dzieci i młodzież (wychowanków), dla kształcenia w nich określonych pojęć, uczuć, postaw i dążeń. Obejmuje ono opiekę, nauczanie, szkolenie, przygotowanie do różnych zadań, dostarczanie rozrywki. Wychowanie może być fizyczne, umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne, ideowe.

Wychowawczy walor turystyki ujawnia się w pełni w czasie imprez turystycznych. Człowiek wchodzi wtedy w kontakt z nowymi grupami społecznymi i musi opanować nowe role społeczne (przewodnika, pilota wycieczek, członka organizacji turystycznej, uczestnika wycieczki itp.). Wychowawcze aspekty turystyki przejawiają się również w budzeniu w człowieku takich cech jak aktywność, wspólnota przeżyć, więzy koleżeńskie, gospodarność, odwaga. Kształtują one postawy i osobowość społecznie najbardziej pożądane.

Funkcja kształceniowa może być postrzegana jako uzupełnienie funkcji wychowawczej. Wiąże się ściśle z procesami poznawczymi, które towarzyszą turystyce. Turystyka bowiem rozszerza wiedzę turysty o kraju i świecie a także kształtuje umiejętności potrzebne do celowego spożytkowania tej wiedzy. Według T. Wujka przez kształcenie należy rozumieć samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznania siebie samego, zdobycia umiejętności potrzebnych mu do przeobrażania świata i do rozwoju jego określonych uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej.

Poznawanie różnych składników środowiska dzięki turystyce może odbywać się w różny sposób np. poprzez bezpośrednią obserwację, doświadczenie, samokształcenie. Dzięki temu człowiek ma szanse konfrontacji wyuczonej wiedzy z konkretnym obrazem rzeczywistości.

Funkcja edukacji kulturalnej sprowadza się do pokazania ścisłych związków pomiędzy kulturą a turystyką. Uprawianie turystyki a zwłaszcza turystyki edukacyjnej może przyczynić się do korzystnych przemian kulturowych. L. Turos twierdzi, że „uprawianie turystyki sprzyja uwrażliwieniu na różnego typu zjawiska kulturowe, rozwojowi zainteresowań krajoznawczych, zbieraniu obserwacji i informacji z tej dziedziny wiedzy, odrzuceniu naturalistycznych złudzeń, przybliżeniu się do rzeczywistości kulturowej i jej rozszyfrowaniu, sięganiu do narzędzi wypracowanych przez teorię kultury, umożliwiających głębsze zrozumienie postrzeganych na wycieczkach zjawisk kulturowych, zachowań ludzi i sytuacji”.

Obecnie coraz większą wagę przywiązuje się do ochrony środowiska. Otaczające nas zasoby przyrodnicze, a zwłaszcza te nienaruszone działalnością człowieka są dzisiaj postrzegane jako dobra rzadkie. Stąd istnieje potrzeba wyrabiania w człowieku świadomości ekologicznej. Takie wartości ma nieść turystyczna funkcja kształtowania świadomości ekologicznej. Ponieważ uprawiając różne formy turystyki a zwłaszcza krajoznawstwo i turystykę kwalifikowaną mamy bezpośrednio kontakt z przyrodą, uczymy się więc w naturalny sposób szacunku dla tego co podziwiamy a jednocześnie kształtujemy naszą świadomość ekologiczną.

Powyższe przykłady dowodzą, że rola turystyki w kształtowaniu funkcji edukacyjnych jest znacząca. Pomimo tego, że nie mówimy bezpośrednio o funkcji edukacyjnej wszystkie wymienione funkcje (wychowawcza, kształceniowa, edukacji kulturowej, kształtowania świadomości ekologicznej) niosą w sobie pierwiastki edukacji w szerokim tego słowa znaczeniu.

Rola i miejsce turystyki we współczesnym procesie edukacyjnym.

1. Turystyka i edukacja w hierarchii potrzeb człowieka.

Potrzeby warunkują nasze życie. Poprzez potrzeby kształtujemy sposób naszego życia, systemy wartości, relacje z innymi ludźmi. Na ogół potrzebę ludzką określa się jako – wynikające ze stanu braku – pożądanie czegoś niezbędnego do zapewnienia warunków rozwoju i funkcjonowania człowieka To pożądanie może dotyczyć przedmiotów materialnych, pewnych stanów emocjonalnych, wyników jakiegoś działania oraz określonych stosunków między ludźmi.

Mówiąc skrótowo można stwierdzić, że potrzeba oznacza uświadomiony brak czegoś. W rozważaniach niniejszej pracy zastanawiamy się jakie miejsce w hierarchii potrzeb człowieka może odgrywać turystyka i edukacja. Aby odpowiedzieć na zadanie pytanie posłużymy się znaną z literatury piramidą potrzeb stworzoną przez amerykańskiego psychologa A.H. Maslowa. Przyjął on założenie, że potrzeba niższa w hierarchii (i jednocześnie ważniejsza) to ta, której całkowite lub częściowe zaspokojenie jest koniecznym warunkiem pojawienia się innej potrzeby, wyższej w hierarchii i o stosunkowo mniejszym znaczeniu dla człowieka.

Maslow wyróżnia kilka grup potrzeb, które ustawić możemy w tzw. piramidę:

• potrzeby wiedzy, zrozumienia, szczęścia, przeżyć duchowych, samorealizacji.
• potrzeby szacunku i uznania.
• potrzeby miłości, przynależności, solidarności.
• potrzeby bezpieczeństwa (troska o przyszłość)
• podstawowe potrzeby fizjologiczne (jedzenie, picie).

Wykazanie roli i miejsca turystyki i edukacji w hierarchii potrzeb ludzkich dokonamy poprzez zestawienie piramidy Maslowa z piramidą, którą mogą tworzyć odpowiednie rodzaje turystyki i motywy podejmowania nauki.

Najbardziej wartościowe rodzaje turystyki (turystyka edukacyjna, kwalifikowana, krajoznawstwo itp.) jak również motywy kształcenia się znajdują się na najwyższych poziomach pokazanych zestawień. Niemniej jednak każdy człowiek odczuwa inaczej zarówno potrzeby turystyczne jak i edukacyjne. Można postawić taką tezę, zwłaszcza, że istnieją nawet wśród uczonych spory nad zasadnością piramidy potrzeb. Odbiegając jednak od takich wątpliwości i analizując ponownie Rysunek 4 możemy stwierdzić, że zarówno turystyka edukacyjna jak i motywy kształcenia się wynikające z chęci poznawania, zdobywania wiedzy, samorealizowania się poprzez naukę, znajdują się na podobnym poziomie w hierarchii potrzeb. Płynie stąd wniosek, że mogą istnieć wzajemne powiązania, relacje i uzupełnianie się zjawisk jakimi są edukacja i turystyka.

2. Opis wybranych form uprawiania turystyki edukacyjnej.

Turystyka edukacyjna zarówno wśród dziedzin realizowanych w trakcie zajęć szkolnych , jak również wśród zajęć pozalekcyjnych szkoły zasługuje na szczególną uwagę. Atrakcyjna forma przekazu oraz powiązanie wiedzy zdobytej podczas zajęć(teoria) z praktyką zdobytą w terenie to główne zalety turystyki edukacyjnej. Działalność turystyczna na terenie szkoły prowadzona jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.(Dz.U. nr. 135, poz.1516 z 26 listopada 2001 r.).

Praktyka pokazuje, że w szkołach działalność w zakresie turystyki realizowana jest poprzez koła turystyczne lub krajoznawczo-turystyczne (SKKT), funkcjonujące jako koła zajęć pozalekcyjnych. Działalność taką prowadzą w szkole również koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM),Ludowe Zespoły Sportowe (LZS) oraz inne organizacje.

Turystyka edukacyjna może być realizowana poprzez różne formy takie jak wycieczki przedmiotowe, wycieczki turystyczne lub krajoznawczo-turystyczne, obozy wędrowne, imprezy wyjazdowe (szkoły: zielone, zimowiska, ekologiczne itp.), szkoły językowe. Celem takich imprez jest poznawanie kraju, regionu, tradycji, zabytków kultury i historii, poszerzenie wiedzy z różnych dziedzin.

Jedną z najbardziej skutecznych i atrakcyjnych form edukacji turystycznej jest wycieczka. Organizatorem wycieczki powinien być nauczyciel, który poprzez określony program realizuje założone cele dydaktyczne i wychowawcze. L. Turos określa wycieczkę w następujący sposób: „umożliwia uczestnikom osobiste, oparte na autopsji, poznanie  i przeżywanie kontaktów z przedmiotem poznania, którym może być obiekt przyrodniczy (np. ogród botaniczny, las), kulturowy (muzeum, dzieło architektury), społeczny (udział w posiedzeniu parlamentu) itp.

Do zalet wycieczki jako środka dydaktycznego i wychowawczego zaliczyć można fakt, że umożliwia ona odkrywanie cech poznawczych zjawisk i procesów, rozszerza pole obserwacji, rozbudza zainteresowania, zmusza do refleksji, zwiększa aspiracje intelektualne uczestników. Umożliwia porównanie wyobrażeń, które są wynikiem posiadanej wiedzy teoretycznej z jego rzeczywistym obrazem.

Dydaktyczne wartości wycieczki pogłębia fakt, że uczestnik jest w towarzystwie nauczyciela-opiekuna, przewodnika, pilota wycieczki a więc osób dysponujących fachową wiedzą na temat przedmiotu (przedmiotów) zainteresowania. Istniej więc możliwość świadomego ukierunkowania sposobu myślenia i postrzegania oglądanych obiektów. Ponadto uczestnicy wycieczki mają możliwość na bieżąco zadawać pytania, co pozwala w pełni rozwiać wszelkie wątpliwości i daje możliwość uzyskania ciekawych odpowiedzi.

Często w ramach tzw. wyjazdów szkolnych organizowane są zielone szkoły. Jest to połączenie zajęć szkolnych z programem zwiedzania i wypoczynku. Ważne jest to, aby program zajęć które odbywają się w trakcie trwania imprezy ukierunkowany był na te elementy, które będą zwiedzane w czasie wycieczki. Takie podejście usystematyzuje wiedzę jak również rozbudzi zainteresowania uczestników.

Natomiast szkoły językowe organizowane zwłaszcza za granicą (w państwach gdzie dany język jest językiem ojczystym) ze względu na wysokie koszty nie są popularnym narzędziem dydaktycznym. Jednak odpowiednio zorganizowane przyczyniają się nie tylko do poprawy zdolności językowych, ale dają możliwość poznania kultury odwiedzającego kraju. Trzeba pamiętać, że oprócz zajęć lekcyjnych powinny być w programie krótkie wycieczki dydaktyczne. W ten sposób lepiej zapamiętujemy i posługujemy się danym językiem jeśli stoi za tym emocjonalna więź i podziw dla tego co niesie ze sobą kultura danego kraju.

Zadania dydaktyczno-wychowawcze turystyki edukacyjnej.

1. Korzyści z uprawiania turystyki edukacyjnej

Turystyka jest -jak twierdzą pedagodzy i antropolodzy – jednym z najstarszych systemów dydaktycznych. W skład tego systemu wchodzą cele, treści, formy, metody i organizacja działalności turystycznej. Do zalet turystyki a zwłaszcza turystyki edukacyjnej jako systemu dydaktycznego należy zaliczyć fakt, że tworzy ona optymalne warunki do tego, aby łączyć naukę szkolną z poznaniem turystycznym. W ten sposób zaspokaja potrzeby uczniów-turystów a szczególnie te z najwyższego piętra piramidy potrzeb Maslowa (patrz Rozdział II).

L. Turos wymienia następujące korzyści ze stosowania turystyki jako systemu dydaktycznego:

• korzystanie z różnych atrakcyjnych źródeł wiedzy (informacje przekazane przez przewodników i pilotów wycieczek, przewodniki drukowane, informatory, opracowania monograficzne)
• łączenie indywidualnych aspiracji edukacyjnych z programem wycieczki
• tworzenie warunków do konfrontacji wiedzy teoretycznej z praktyką
• przyczynianie się do pogłębienia motywacji samokształceniowej uczestników
• potęgowanie atrakcyjności wiadomości i doświadczeń poznawczych uzyskanych na wycieczce.

Dla procesu dydaktycznego istotna jest również zaleta turystyki jako narzędzia rozwijającego osobowość człowieka. Turystyka edukacyjna sprzyja samokształceniu, które sprowadza się do tego, że wycieczki skłaniają uczestników do traktowania podróży jako przygody intelektualnej. Jednocześnie podróże skłaniają do uczenia się określonych wzorów przeżywania, myślenia i zachowania społecznego. Turystyka uwalnia od mitów, stereotypów i daje możliwość unowocześniania wiedzy. Możemy wyróżnić następujące funkcje jakie pełni turystyka w procesie samokształcenia:

• dostarcza wrażeń, wyobrażeń, spostrzeżeń i pojęć o otaczającym świecie, na podstawie których możliwe staje się ukształtowanie względnie spójnego i sprawdzalnego obrazu rzeczywistości przyrodniczej, kulturowej i ludzkiej;
• rozbudza potrzebę badania, poznawania i penetrowania świata, potrzebę rozumienia go i racjonalnego w nim działania;
• wzbogaca poczucie sensu życia dzięki temu, że ukazuje bogactwo, ogrom i złożoność świata przyrody, społeczeństwa i kultury;
• ukazuje tereny ludzkiej aktywności, w których ujawnia się ludzki geniusz(wytwory cywilizacji naukowej i technicznej);
• ukazuje urodę świata (doznania estetyczne, związane z pięknem ludzi, krajobrazów i zabytków architektury) i wzmacnia uczucia afirmacji życia;
• umożliwia porównanie własnego kraju, jego gospodarki, kultury i życia społecznego z innymi krajami; budzi potrzebę doskonalenia życia społecznego, gospodarki i kultury we własnym kraju;
• rozwija potrzebę studiowania tych opracowań, materiałów naukowych, przewodników, opisów i danych statystycznych, które umożliwiają głębsze poznanie zwiedzanych krajów i zrozumienie specyfiki ich kultury.

Turystyka edukacyjna ma na uwadze szczególnie tworzenie warunków do głębokiego, wnikliwego poznania różnego rodzaju obiektów turystycznych, przyrodniczych, kulturowych, społecznych. Może budzić wśród uczestników aspiracje badawcze, poznawcze, samokształceniowe a także kształtować umiejętności dostrzegania różnorodnych problemów charakteryzujących życie społeczne i kulturę zwiedzanego kraju.

Do zalet uprawiania turystyki edukacyjnej zaliczyć można również czynnik zdrowotny. Wycieczki często odbywają się poza stałym miejscem zamieszkania, co związane jest ze zmianą klimatu i często aktywnym sposobem spędzania czasu (wędrówka, wspinaczka itp.). Ma to olbrzymie znaczenie dla utrzymania dobrego stanu zdrowia nie tylko fizycznego, ale także psychicznego.

Turystyka edukacyjna sprzyja również kształtowaniu postaw patriotycznych i wzmocnieniu tożsamości narodowej. Zdobywanie wiedzy i doświadczenia, kontakt z wytworami kultury, budownictwa, gospodarki, historii jest przesłanką do wytworzenia postaw identyfikacji z danym narodem, państwem, regionem, miejscowością.

Natomiast zagraniczna turystyka edukacyjna jest świetnym narzędziem do edukacji międzykulturowej. Mam to szczególnie w dzisiejszych czasach ważny wymiar. Procesy globalizacji, otwierania granic, przenikania kultur, integracji europejskiej są na to świetnym przykładem. Turystyka z natury ma transgraniczny charakter. Sprzyja międzynarodowym kontaktom, rozwija zainteresowanie innymi kulturami, uczy szacunku i tolerancji. Pozwala na poznanie i przyswajanie z innych kultur tego co ciekawe, twórcze, tego co może inspirować i uczyć.

Turystyka edukacyjna może stać się czynnikiem podnoszącym poziom życia. Kształtuje właściwe postawy wobec rzeczywistości, podnosi aspiracje życiowe, rozszerza wiedzę i horyzonty myślowe. Oglądanie wybitnych dzieł daj nam motywację i siłę do cięższej pracy, pozwala uwierzyć w ludzie możliwości, które wydają się wręcz nieograniczone.

2. Zastosowania turystyki edukacyjnej w edukacji dzieci i młodzieży.

Możliwości zastosowania turystyki w edukacji napotykają często na problem ograniczenia budżetowego. Dobrze przeprowadzona wycieczka ma swoją wartość rynkową, a w obecnej sytuacji dostosowywania struktur naszej gospodarki do wymogów Unii Europejskiej sytuacja ekonomiczna polskich rodzin jest niezadowalająca. W 2002 roku prawie połowa młodzieży (49%) nie uczestniczyła w krajowych wyjazdach trwających 5 dni lub dłużej. Jako przyczynę najczęściej wskazano względy ekonomiczne (59%). Młodzi ludzie w wieku 15-19 lat często też twierdzili, że nie mieli dokąd wyjechać, tzn. nie miał im kto zorganizować wyjazdu (8%). Statystyki pokazują, że w wyjazdach turystycznych uczestniczyło w 2002 roku 54% dzieci w wieku do 14 lat i 76% młodzieży w wieku 15-19 lat. Co trzecie dziecko wyjechało z rodziną na wczasy a co czwarte na kolonie. Głównymi organizatorami wyjazdów kolonijnych są szkoły (36% wyjazdów kolonijnych) i zakłady pracy rodziców (28% wyjazdów kolonijnych). Jeśli chodzi o organizatorów wyjazdów długookresowych dla młodzieży to zdecydowanie dominują wyjazdy indywidualne (79,2%). Na kolejnych miejscach były wyjazdy z zakładów pracy i szkół (21,4%) oraz z biur podróży (2,8%).

Statystyki pokazują, że udział szkół w organizowaniu wyjazdów turystycznych jest przeciętny. Biorąc pod uwagę fakt, że cele szkolnych wyjazdów są nastawione na edukacyjną turystykę, są to raczej smutne statystyki. Uczeń-turysta więcej może skorzystać na turystyce edukacyjnej niż na wyjeździe wypoczynkowym, gdzie preferowane są raczej bierne formy rekreacji i brak jest najczęściej pierwiastków dydaktycznych.

Organizatorzy wyjazdów dla dzieci i młodzieży powinni pamiętać o tym, aby program wycieczki dostosowany był do wieku i poziomu intelektualnego uczestników. Przykładowo wysyłanie dzieci w wieku 8-9 lat na wycieczkę do Kazimierza Dolnego nad Wisłą to pomysł zdecydowanie nieprzemyślany. Miasto, które jest pełne wspaniałych zabytków niestety nie może jeszcze stanowić przedmiotu zainteresowania młodych turystów. W czasie takiej wycieczki dzieci czują się znudzone i postrzegają taki wyjazd jak karę a nie jak nagrodę. Niestety takie błędy często są popełniane. Właściwym podejściem byłoby uchwalenie w szkole planu dydaktyczno-wychowawczego zawierającego propozycje wyjazdów w danym semestrze. Plan ten powinien być omówiony przez radę pedagogiczną dużo wcześniej, aby był stosowny czas na korektę błędnych pomysłów.

Ważnym celem niniejszej pracy było przedstawienie możliwości jakie daje turystyka edukacyjna we wspomaganiu procesów dydaktyczno-wychowawczych. Intencją autora było przybliżenie nie tylko definicji turystyki edukacyjnej, ale również pokazanie właściwego jej miejsca w kwalifikacjach dotyczących rodzajów i funkcji turystyki w ogóle, jak również w hierarchii potrzeb człowieka.

Analiza zebranych danych źródłowych i statystycznych pokazuje, że turystyka edukacyjna odpowiednio programowana może na trwałe wpisać się w programy nauczania w polskich szkołach. Należy pomyśleć jednak dokładnie nad organizacją i budżetem takich imprez. Ważne jest również pedagogiczne przygotowanie organizatorów, aby potrafili w dzieciach i młodzieży rozbudzać zainteresowanie, pogłębiać wiedze a w konsekwencji rozwijać osobowość, podnosić pozom etyczny i intelektualny.

___________________________

Literatura

G. Bińczyk; Krajoznawstwo i jego związki z turystyką, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2003
J. Łaciak, Zeszyty statystyczne – Aktywność turystyczna dzieci i młodzieży w 2002 roku; Instytut Turystyki, Warszawa 2003
J. Pięta, Pedagogika czasu wolnego, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 20044. L. Turos, Antropologia turystyki, Wszechnica Polska – Szkoła Wyższa TWP, Warszawa 2003
L. Turos, Turystyka edukacyjna i transgresja, Wszechnica Polska – Szkoła Wyższa TWP w Warszawie, Warszawa 2003
L. Turos, Wprowadzenie do wiedzy o turystyce edukacyjnej, IPSYLON, Warszawa 2001
Libera K., Międzynarodowy ruch osobowy, PWE, Warszawa 1969, s.183.
R. Łazarek, Ekonomika turystyki, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004
R. Youell, Tourism, Longan, New York, 1998
St. Grajewski, Zachowanie się konsumentów a współczesny marketing, Łódź 1994
T. Łobożewicz, Turystyka dzieci i młodzieży, AWF, Warszawa 199
Terminologia turystyczna – Zalecenia WTO, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Światowa Organizacja Turystyki, Warszawa 1995
W. Alejziak, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, ALBIS, Kraków 1999
W. Gaworecki, Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003
Wybrane aspekty obsługi ruchu turystycznego, pod. Red. Beaty Majer, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004