Bazylika nazywana jest „Mazowieckim Wawelem”, jest miejscem wiecznego spoczynku 12 arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski, którzy od 1136 często rezydowali w będącym ich własnością Łowiczu. Ponieważ prymasi Polski byli z tytułu pełnionych przez siebie urzędów kościelnych jednocześnie interreksami Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1572 r., w czasach bezkrólewia, kościół pełnił tymczasową funkcję najważniejszej świątyni Rzeczypospolitej.
Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu, barokowo-renesansowa bazylika katedralna pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w obecnej formie powstała w latach 1625-1658, jej historia sięga jednak XII wieku. Skromna z zewnątrz świątynia zachwyca bogato zdobionym wnętrzem. Barokowe ołtarze, imponujące grobowce, a także piękne kaplice prymasowskie (jest ich pięć). Wrażenie robią także stiukowe dekoracje, ambona i konfesjonały.
Pierwotnie w tym miejscu stał kościół drewniany fundowany w 1100 prawdopodobnie przez księcia Władysława Hermana. Nową świątynię zbudowano w stylu gotyckim. 25 kwietnia 1433 podniesiona do godności kolegiaty przez abpa Wojciecha Jastrzębca. Wówczas powstała też kapituła kolegiacka, a u jej boku powołano pierwszą w kraju kolonię Akademii Krakowskiej. W 1625 prymas Henryk Firlej rozpoczął przebudowę kolegiaty w stylu barokowym. Umieszczono wówczas w świątyni relikwie św. Wiktorii, ofiarowane przez papieża Urbana VIII.
Świątynia uległa poważnym zniszczeniom w czasie bitwy nad Bzurą w 1939. Po wojnie restaurowana. W czasie swej VII. Podróży Apostolskiej do Polski papież odwiedził Łowicz i 14 czerwca 1999 nadał katedrze łowickiej tytuł bazyliki mniejszej.
Orientowana świątynia trzynawowa o zbliżonym do kwadratu korpusie z dwuwieżową fasadą z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, ujętym w przybudówki – zakrystie.
Prezbiterium jest dwuprzęsłowe, zamknięte wielobocznie, za nim dobudowana od wschodu Kaplica Ogrójcowa z drugiej połowy XVIII wieku. Nawa główna pięcioprzęsłowa, natomiast nawy boczne czteroprzęsłowe. Na przedłużeniu naw bocznych przy prezbiterium na północy Kaplica Komorowskiego, za nią zakrystia wikariuszy, nad nią kapitularz. Po przeciwnej stronie kaplica Uchańskiego, za nią zakrystia kanonicka a nad nią skarbiec. W zachodnim przęśle nawy głównej pomiędzy wieżami znajduje się chór muzyczny. Nawy boczne oddzielone od głównej filarami arkadowymi. Ściany w prezbiterium i filary nawy głównej ozdobione pilastrami, dźwigającymi belkowanie z dekoracją stiukową.
Korpus katedry oplata pięć kaplic grobowych prymasów Polski:
Kaplica Lipskiego (Najświętszego Sakramentu) – zbudowana w latach 1641-1647, ołtarz projektu Jakuba Fontany, polichromie autorstwa Adama Swacha, kaplica ku czci prymasa Jana Lipskiego
Kaplica Prażmowskiego – w nawie północnej, zawiera barokowe epitafium prymasa Mikołaja Prażmowskiego oraz dwie płyty zasłaniające krypty grobowe.
Kaplica Komorowskiego (Kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego) – zbudowana w 1761, późnobarokowa autorstwa Jakuba Fontany, krucyfiks z XVI wieku, nagrobek prymasa Adama Komorowskiego, autorstwo przypisywane Janowi Chryzostomowi Redlerowi.
Kaplica Uchańskiego (Kaplica św. Wiktorii) – wzniesiona w latach 1575-1580 przez Jana Michałowicza z Urzędowa, niegdyś mieszcząca manierystyczny nagrobek prymasa Jakuba Uchańskiego jego autorstwa (obecnie na zewnątrz kaplicy). Jako votum za zwycięstwo wojsk polskich pod Beresteczkiem w 1651, prymas Maciej Łubieński wzniósł w niej marmurowy ołtarz i umieścił relikwie św. Wiktorii w srebrno-złotej trumience. Kaplica została przebudowana w stylu klasycystycznym przez Efraima Szregera w 1782.
Kaplica Wężyka (św. Anny) – wzniesiona w latach 1635-1640, w niej ołtarze św. Jana Nepomucena i św. Anny projektu Karola Baya, kaplica ku czci prymasa Jana Wężyka.
Kaplica Tarnowskiego (Świętej Trójcy) – wzniesiona w latach 1609-1611, znajduje się tu renesansowy nagrobek Piotra Tarnowskiego, ojca prymasa Jana Tarnowskiego i rzeźby w ołtarzu, autorstwa gdańskiego rzeźbiarza Willema van den Blocke (po 1604).
